Π. Παπακωνσταντίνου: Ποια θα είναι η επόμενη ημέρα στην Κριμαία

Για τις πιθανές εξελίξεις μετά το δημοψήφισμα στην Κριμαία, με το οποίο αποφασίστηκε η προσάρτησή της στη Ρωσία, μέσα σε κλίμα ενός νέου τύπου Ψυχρού Πολέμου, μιλάει στο tvxs.gr ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Πέτρος Παπακωνσταντίνου. Όπως επισημαίνει, δεν είναι ακόμη σίγουρο ότι η Ρωσία θα προχωρήσει σε προσάρτηση της Κριμαίας, καθώς από ό, τι φαίνεται η κατάληξη θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τους χειρισμούς της Δύσης, η οποία αν δεν δώσει κάποια δυνατότητα αναδίπλωσης στον ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ενδέχεται να πυροδοτήσει το «σχέδιο Β» της Μόσχας, το οποίο περιλαμβάνει τη διχοτόμηση της Ουκρανίας. Της Κατρίν Αλαμάνου

Όσο για το πρωταρχικό πλάνο της Ρωσίας, ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου εκτιμά ότι έγκειται στη δημιουργία μιας ομοσπονδιακής Ουκρανίας, με την Κριμαία να αποτελεί de facto ρωσικό προτεκτοράτο αλλά όχι de jure κομμάτι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ουσιαστικά, η πρώτη επιλογή της Μόσχας, είναι να διατηρηθεί η εθνική ακεραιότητα της Ουκρανίας αλλά να διατηρηθεί παράλληλα και η ρωσική επιρροή στο ανατολικό της κομμάτι. Σημειώνεται ότι τη Δευτέρα η Ρωσία αναγνώρισε την Κριμαία ως ανεξάρτητο κράτος.

Πώς ερμηνεύεται αυτό το τεράστιο ποσοστό υπέρ της προσάρτησης της Κριμαίας στη Ρωσία στο δημοψήφισμα της Κυριακής;

Η έκβαση του δημοψηφίσματος δεν αποτέλεσε κάποια έκπληξη, ήταν προαναγγελθείσα κατά μία έννοια. Το ποσοστό είναι τόσο μεγάλο που δημιουργεί ερωτήματα, γιατί οι ρωσόφωνοι στην περιοχή αποτελούν το 58% και εμφανίζονται να ψηφίζουν περίπου 97% υπέρ της προσάρτησης στη Ρωσική Ομοσπονδία και να συμμετέχει στο δημοψήφισμα περίπου το 83% του πληθυσμού. Ασφαλώς οι δυτικοί θα αμφισβητήσουν -και αμφισβητούν ήδη- το δημοψήφισμα, για το οποίο λένε ότι δεν έχει καμία νομική βάση. Διότι, όπως αναφέρουν, πρώτον δεν εξουσιοδοτήθηκε από το κράτος στο οποίο έγινε, την Ουκρανία, και δεύτερον, επειδή έγινε κατά κάποιον τρόπο εκβιαστικά, μιας και είχε ήδη προηγηθεί η εισβολή ρωσικών στρατευμάτων στην Κριμαία.

Ανεξάρτητα από αυτό,  δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι η πλειονότητα του πληθυσμού της Κριμαίας, υπό οποιοσδήποτε συνθήκες, θα ψήφιζε υπέρ της απόσχισης, διότι φρόντισε η ίδια η μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση να αποξενώσει τον ρωσόφωνο πληθυσμό της περιοχής. Ένα από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν η κατάργηση της ρωσικής γλώσσας ως επίσημης, ενισχύοντας τους φόβους ότι θα μετατραπούν οι πολίτες αυτοί σε δεύτερης κατηγορίας.

Η διαδικασία της ένταξης στη Ρωσία προβλέπεται μακροχρόνια;

Δεν μπορούμε να το ξέρουμε αυτό αυτή τη στιγμή. Ίσως το μάθουμε αύριο το μεσημέρι, όταν θα μιλήσει ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν σε κοινή συνεδρίαση των δύο Σωμάτων του ρωσικού κοινοβουλίου, όπου θα πρέπει να τοποθετηθεί για το ποια θα είναι τα επόμενα βήματα. Σας υπενθυμίζω ότι έχει ξαναγίνει περίπου το ίδιο πράγμα, υπό ανάλογες συνθήκες στην Υπερδνειστερία, μία ρωσόφωνη αποσχισθείσα περιοχή της Μολδαβίας. Το 2006, λοιπόν, έγινε δημοψήφισμα, όπου με ίδιο περίπου ποσοστό με αυτό της Κριμαίας αποφάσισαν ότι θέλουν να φύγουν από τη Μολδαβία και να ενταχθούν στη Ρωσική Ομοσπονδία. Η Ρωσία έκτοτε αναγνωρίζει την Υπερδνειστερία ως ανεξάρτητη χώρα αλλά δεν την έχει προσαρτήσει. Έχει αφήσει δηλαδή να υπάρχει μια «παγωμένη» σύγκρουση και να υπάρχει ένα de facto ρωσικό προτεκτοράτο. Κάτι ανάλογο ισχύει στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ που είναι περιοχή του Αζερμπαϊτζάν αλλά προστατεύεται από τη Ρωσία ως ανεξάρτητη, καθώς και στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσσετία στη Γεωργία. Τώρα έχουμε και την Κριμαία στην Ουκρανία, που είναι η πιο σοβαρή από όλες τις περιπτώσεις.

Επομένως υπάρχει και αυτό το ενδεχόμενο για την Κριμαία..

Υπάρχει το ενδεχόμενο και η Κριμαία να γίνει de facto ρωσικό προτεκτοράτο αλλά όχι de jure κομμάτι της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Θυμίζω, εξάλλου ότι μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την εμφάνιση της Ρωσίας ξανά ως ανεξάρτητου κράτους, δεν έχει προσαρτήσει κάποιο κομμάτι στην επικράτειά της. Θα είναι η πρώτη φορά που θα το κάνει, αν το κάνει, τώρα. Αυτή δεν είναι μία εύκολη απόφαση. Νομίζω ότι αυτή δεν είναι η πρώτη επιλογή του Πούτιν και των ρωσικών ελίτ γενικότερα.

Η πρώτη του επιλογή είναι να χρησιμοποιήσει το χαρτί της Κριμαίας ως μέσο πίεσης για να πετύχει μια καλύτερη λύση στο σύνολο της Ουκρανίας. Πρόκειται για την πρόταση της Ρωσίας στους δυτικούς, να υπάρχει μια διεθνής ομάδα επαφής που θα μεσολαβήσει στην ουκρανική κρίση. Η συμβιβαστική λύση που πρότεινε η Ρωσία από την πλευρά της ήταν να αναθεωρηθεί το ουκρανικό Σύνταγμα, να γίνει δηλαδή η Ουκρανία ομοσπονδία, με μεγάλο ρόλο των αυτόνομων περιοχών, ακόμα και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Αυτό θα «βολέψει» και τις ανατολικές περιοχές που έχουν ισχυρό ρωσικό στοιχείο. Όμως κάτι τέτοιο δεν το δέχονται αυτή τη στιγμή ούτε η προσωρινή κυβέρνηση του Κιέβου ούτε οι δυτικοί.

Ταυτόχρονα, η Ρωσία έχει ξεκαθαρίσει ότι θέλει εγγυήσεις, και όχι μόνον από τις μεγάλες δυνάμεις της Δύσης, αλλά και από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται ποτέ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, καθώς αυτό θα αποτελούσε casus belli. Έχει επεκταθεί βέβαια το ΝΑΤΟ σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης , στις Βαλτικές χώρες για παράδειγμα ή η Πολωνία. Στην περίπτωση της Ουκρανίας όμως, θα έμπαινε μία χώρα που είναι στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και για την οποίο ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι  είχε πει ότι «χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία είναι μία περιφερειακή δύναμη, αλλά με την Ουκρανία ξαναγίνεται παγκόσμια υπερδύναμη».

Από αυτή την άποψη η Ρωσία θα διεκδικήσει μια συνολική διαπραγμάτευση με τη Δύση. Θα έλεγα ότι αυτό που πρέπει να περιμένουμε τώρα, δεν είναι τόσο το τι θα κάνει ο Πούτιν, όσο το τι θα κάνει η Δύση πριν από τον Πούτιν. Αν του δώσει δηλαδή κάποια δυνατότητα αναδίπλωσης. Διότι αυτή τη στιγμή μετά την ανατροπή του Γιανουκόβιτς και τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης αμιγώς αντιρωσικής, ήταν εντελώς αναμενόμενο ότι ο Πούτιν θα αντιδρούσε.

Όμως οι σημερινές ανακοινώσεις αναφορικά με τις κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία ήταν σχεδόν αστείες…

Συμφωνώ. Ήταν κυρώσεις «χωρίς δόντια». Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν κυρώσεις σε 11 ρώσους και ουκρανούς αξιωματούχους και οι Ευρωπαίοι σε 21. Από τη στιγμή που ο Πούτιν δεν έχει κάνει την αποφασιστική κίνηση να προσαρτήσει την Κριμαία, δεν έχει περάσει το σημείο μη επιστροφής. Θα ήταν ανόητο από την πλευρά των Ευρωπαίων να πάρουν τώρα αποφάσεις για σκληρές κυρώσεις, θα ήταν σα να ωθούν τον Πούτιν, παρέχοντάς του κάθε δικαιολογία για να προχωρήσει σε αυτό το αποφασιστικό βήμα.

Η μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση διεμήνυσε ότι οι ουκρανικές δυνάμεις θα παραμείνουν στην Κριμαία, παρόλο που οι τοπικές αρχές είχαν δώσει προθεσμία προκειμένου να αποχωρήσουν. Ενδέχεται αυτό να δημιουργήσει επιπλοκές;

Δεν νομίζω ότι υπάρχει περιθώριο. Κάποια στιγμή θα αναγκαστούν να φύγουν, εφόσον «παγώσει» αυτή η σύγκρουση, σε οποιαδήποτε περίπτωση, ακόμη κι αν δεν προσαρτήσει την Κριμαία η Ρωσία. Εκτός κι αν προχωρήσει η προσωρινή κυβέρνηση Γιατσένιουκ σε μία ένοπλη πρόκληση στην Κριμαία απέναντι στη Ρωσία, κάτι που θα αποτελούσε αυτοχειριαστική κίνηση, διότι θα έβρισκε ευκαιρία ο Πούτιν να εισβάλλει όχι μόνο στην Κριμαία αλλά και στην ανατολική Ουκρανία, τουλάχιστον σε ένα κομμάτι της. Δεν νομίζω όμως ότι είναι τόσο ανόητοι ώστε να το πράξουν.

Το γεγονός ότι η Ρωσία προτείνει η Ουκρανία να γίνει ομοσπονδιακό κράτος, θα μπορούσε να κρύβει τη στόχευση της να προσαρτήσει τις ανατολικές περιοχές με μεγάλο ρωσόφωνο πληθυσμό;

Δεν θα έλεγα αυτό. Νομίζω ότι η πρόθεση που κρύβει αφορά στην επίτευξη μιας συμβιβαστικής λύσης, δηλαδή να διατηρηθεί η εθνική ακεραιότητα της Ουκρανίας αλλά να διατηρηθεί και η ρωσική επιρροή στο ανατολικό της κομμάτι, το οποίο είναι και το πιο πλούσιο. Αυτό είναι το σχέδιο Α της Ρωσίας. Αν αυτό δεν γίνει δεκτό από τη Δύση και την τωρινή κυβέρνηση του Κιέβου, το σχέδιο Β είναι η διχοτόμηση. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα αρκεστεί η Ρωσία στην Κριμαία. Αν στο τέλος η Δύση «πάρει» την Ουκρανία και ο Πούτιν μόνον την Κριμαία, θα έχει σώσει απλώς κάποια προσχήματα αλλά τότε βασικά θα έχει χάσει.

Επιπλέον, θα έχει απομονωθεί διπλωματικά. Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για παράδειγμα, η απόφαση για την καταδίκη του δημοψηφίσματος πήρε 13 ψήφους σε σύνολο 15. Επίσης, θα έχει και οικονομικό τίμημα, διότι πρέπει να πληρώσει για την Κριμαία περίπου 15 δισεκατομμύρια δολάρια σε 3 χρόνια. Επομένως, δεδομένου ότι το σχέδιο Β της Ρωσίας είναι η διχοτόμηση, το θέμα είναι αν μπορεί και σε ποιο βαθμό αυτή τη διχοτόμηση να την αποτρέψει η Δύση.

Πρόκειται για ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο;

Ναι, αλλά μοιάζει περισσότερο με τη σύγκρουση προ και κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όπου δεν έπαιζαν ρόλο οι ιδεολογικές διαφορές. Διότι και τώρα δεν υπάρχει ιδεολογική διαφορά μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, όλοι υπέρ ενός καπιταλιστικού δρόμου ανάπτυξης είναι και θέλουν το μερίδιο τους. Αλλά μοιράζονται την ίδια αυτοκρατορική λογική, όσο κι αν οι εθνικές ιδιομορφίες και τα πολιτικά συστήματα έχουν τις διαφορές τους.

Επίσης, σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται ότι στην αντιπαράθεση έχουμε τη Δύση απέναντι στην Ρωσία, αλλά σε δεύτερη ανάγνωση, η Δύση δεν είναι τόσο ενωμένη. Πρώτον, είναι άλλες οι βλέψεις των ΗΠΑ και άλλες της Ε.Ε στην περιοχή, η οποία έχει ενεργειακά συμφέροντα. Δεύτερο, στα κράτη της ΕΕ, ενώ οι παλιές χώρες του ανατολικού μπλοκ, όπως η Πολωνία, η Λιθουανία κ.α., πρωτοστατούν σε αντιρωσική κατεύθυνση, άλλες χώρες, όπως  η δική μας, καθώς και η Κύπρος, η Ισπανία, η Ιταλία, η Αγγλία, η Ολλανδία και η Γερμανία, λόγω οικονομικών συμφερόντων, έχουν μια πιο επιφυλακτική στάση.

Εξάλλου, ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος είναι και υπάλληλος της Gazprom, είπε ότι η Ε.Ε έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για το πώς χειρίστηκε τα πράγματα. Το γεγονός ότι έβαλε το «πιστόλι στον κρόταφο» στον Γιανουκόβιτς, για να διαλέξει «ή με την Ε.Ε ή με τους Ρώσους», ήταν αυτό που οδήγησε σε εξελίξεις που μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Θα μπορούσε η Ουκρανία να έχει πολύ καλές οικονομικές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ταυτόχρονα να έχει εγγυήσεις ασφαλείας και από τη Ρωσία.

Από την άλλη όμως υπάρχει μία άνοδος του εθνικισμού και από τις δύο πλευρές, και του ουκρανικού αλλά και των φιλορώσων. Αναρωτιέται κανείς αν θα δεχτούν μια τέτοια συμβιβαστική λύση..

Η Κρίμαια είναι πυριτιδαποθήκη όλων των εθνικισμών. Από τη μία βλέπουμε τους «Τσέτνικ» σέρβους, μία από τις πιο εθνικιστικές δυνάμεις του σλαβικού φιλορωσικού κόσμου, οι οποίοι λένε ανοιχτά στα ξένα μέσα ότι μαζί με ρώσους υπερασπίζονται τα δικαιώματα των ρωσώφωνων. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε τις ακραίες εθνικιστικές και ακροδεξιές ομάδες, οι οποίες ναι μεν δεν κυριαρχούν στη σημερινή ουκρανική κυβέρνηση, ωστόσο κατέχουν νευραλγικά πόστα κυρίως στον τομέα της ασφάλειας. Ακόμη, βλέπουμε ότι υπάρχουν και οι Τάταροι της Κριμαίας, οι οποίοι είναι τουρκικό φύλο. Υπάρχουν ένοπλες αυτονομιστικές οργανώσεις Τατάρων οι οποίες συνδέονται με την ισλαμική τρομοκρατία, από ό,τι γράφουν τουλάχιστον τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Αυτές οι οργανώσεις απειλούν ότι αν υποστούν διώξεις σε μια μελλοντική ρωσική Κριμαία, δεν θα μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια.

Οι Τάταροι της Κριμαίας έχουν υποστεί διώξεις από τη Μόσχα επί Ιωσήφ Στάλιν. Η επίσημη βέβαια σοβιετική εκδοχή ήταν πάντα ότι συνεργάστηκαν οι ηγέτες τους με τη ναζιστική Γερμανία. Οι ίδιοι το αμφισβητούν. Όμως, σημασία σε αυτές τις περιπτώσεις έχει λιγότερο τι έγινε στην πραγματικότητα και περισσότερο  το πώς οι σημερινοί άνθρωποι εκλαμβάνουν την Ιστορία. Και δυστυχώς από όλες τις πλευρές οι βρικόλακες του παρελθόντος φαίνεται ότι έχουν βγει από τα «ντουλάπια» της Ιστορίας και πρωταγωνιστούν και πάλι στις εξελίξεις.