Οι ηγεσίες γιατί κωφεύουν; Λαϊκό Μέτωπο τώρα!

Στο δρόμο της Αργεντινής

Σημείωση:

Ο Κώστας Λαπαβίτσας είναι αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου Ειδικεύεται σε χρηματοπιστωτικά θέματα και στην ιαπωνική οικονομία και έχει δημοσιεύσει πλήθος επιστημονικών άρθρων στα αγγλικά, ιαπωνικά και ελληνικά Έχει διδάξει σε πανεπιστήμια της Ιαπωνίας, της Τουρκίας και αλλού, ενώ επίσης αρθρογραφεί στον ελληνικό Τύπο

Του Κώστα Λαπαβίτσα

Όταν υπέγραψε το Μνημόνιο, η κυβέρνηση Παπανδρέου έβαλε την Ελλάδα σε πορεία Αργεντινής. Για να κρατήσει τη χώρα πάση θυσία μέσα στο πλαίσιο του σκληρού νομίσματος, αποδέχτηκε δάνεια με επαχθή επιτόκια και όρους αποπληρωμής. Εκχώρησε μέρος της εθνικής κυριαρχίας στην τρόικα επιβάλλοντας λιτότητα για να εξασφαλιστούν πρωτογενή πλεονάσματα και να μειωθεί σταδιακά το δημόσιο χρέος. Αποδέχτηκε επίσης την ανάγκη για περαιτέρω απελευθέρωση των αγορών και ιδιωτικοποιήσεις. Τέτοια μέτρα χαρακτήρισαν την καταστροφική πορεία της Αργεντινής από το 1998 μέχρι το 2001.

Μόνο που στην Ελλάδα οι εξελίξεις είναι ταχύτερες και βιαιότερες. Η μείωση του ΑΕΠ το 2010-11 θα είναι περίπου 10%. Αν προσθέσουμε και το 2009, η συρρίκνωση θα φτάσει το 12%, ενώ προβλέπεται συνέχεια το 2012. Η κατάσταση θυμίζει τη Μεγάλη Κρίση της δεκαετίας του 1930. Και μεταφράζεται σε τραγωδία για του μισθωτούς, τους συνταξιούχους, αλλά και τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες. Οι εκτιμήσεις του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, που έχουν αποδειχτεί πιό αξιόπιστες από της τρόικας, λένε ότι η ανεργία θα ξεπεράσει το 1200000. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, από την άλλη, κλείνουν με πρωτοφανείς ρυθμούς.

Η καταστροφή οφείλεται ξεκάθαρα στο πρόγραμμα ΔΝΤ/ΕΕ/ΕΚΤ. Αφενός, χτυπήθηκε σκληρά η συνολική ζήτηση μέσω των κρατικών περικοπών, της αύξησης των φόρων και της μείωσης μισθών και συντάξεων. Αφετέρου, οι τράπεζες περιόρισαν την παροχή ρευστότητας για να γίνει η ‘απομόχλευση’ και να ισχυροποιηθούν οι ισολογισμοί τους. Στις δύο αυτές μυλόπετρες συντρίφτηκαν οι μικρομεσαίες ελληνικές επιχειρήσεις, οδηγώντας την ανεργία στα ύψη.

Το αποτέλεσμα ήταν όμως και η αποτυχία του ίδιου του προγράμματος διότι με τέτοια ύφεση οι στόχοι για το έλλειμμα δεν επιτυγχάνονται, ενώ η δυναμική του χρέους είναι πλέον εκτός ελέγχου. Καθόλου δεν πρέπει να ξενίζει η μεγάλη υστέρηση εσόδων το 2011. Η οποία οδήγησε σε οξύτατη αντιπαράθεση με την τρόικα στις αρχές Σεπτεμβρίου, παρ’ ότι η τελευταία έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση της χώρας. Δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί χειρότερα σχεδιασμένα προγράμματα σταθεροποίησης από το Μνημόνιο και το Μεσοπρόθεσμο. Και μόνο η φαεινή ιδέα της ατομικής συλλογής αποδείξεων για να υπάρξει έκπτωση φόρου δείχνει ότι φτιάχτηκαν στο πόδι. Διότι για να λειτουργήσει το μέτρο θα έπρεπε να προσληφθούν στρατιές εφοριακών για να ελέγχουν τα εκατομμύρια των αποδείξεων. Αφού κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο, εμφανίστηκαν ακόμη και παράπλευρες αγορές αποδείξεων μεταξύ επιχειρηματιών, με αποτέλεσμα το κράτος να χάσει μεγάλα έσοδα από επιστροφές φόρων. Στα ΜΜΕ και αλλού όμως, τα αποτελέσματα αυτής της καραμπινάτης ανοησίας παρουσιάζονται ως ένδειξη της αδυναμίας της ελληνικής οικονομίας να δεχτεί μεταρρυθμίσεις.

Αντιμέτωπη με τις νέες πιέσεις της τρόικας και της Γερμανίας, η ελληνική κυβέρνηση υποχώρησε άτακτα προβαίνοντας σε εξαγγελίες που δείχνουν ότι χάθηκε κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Η εκποίηση περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου δεν θα βελτιώσει τη λειτουργία της οικονομίας, ενώ θα αποφέρει αμελητέα μείωση του χρέους, ακόμη κι αν επιτευχθεί ο εξωπραγματικός στόχος των 5 δις ευρώ για το υπόλοιπο του 2011. Οι μαζικές απολύσεις στο Δημόσιο θα χτυπήσουν κι άλλο τη ζήτηση και θα εντείνουν την ανασφάλεια. Η επιβολή του νέου φόρου ακίνητης περιουσίας είναι βαθειά άδικη, μεταμορφώνει τη ΔΕΗ σε φοροσυλλέκτη και δύσκολα θα πετύχει το στόχο των 2 δις ευρώ.

Από την άλλη, η απελευθέρωση των επαγγελμάτων και η μείωση των μισθών είναι άκρως απίθανο να φέρουν ουσιαστική άνοδο της ανταγωνιστικότητας και ανάκαμψη του ιδιωτικού τομέα. Για να υπάρξει οικονομικός δυναμισμός απαιτούνται εκτεταμένες επενδύσεις, νέες τεχνολογίες, καινοτομία στην παραγωγή, βελτίωση της παιδείας, προστασία των εργαζομένων και ούτω καθεξής. Χωρίς τη συστηματική παρέμβαση του κράτους σε όλα τα επίπεδα, αυτές οι συνθήκες δεν διασφαλίζονται. Αντί να δράσει θετικά, η κυβέρνηση απειλεί να περιορίσει κι άλλο τις δημόσιες επενδύσεις. Παράλληλα καταστρέφει μοχλούς αποτελεσματικής παρέμβασης στην οικονομία, όπως το ΙΓΜΕ και το ΕΘΙΑΓΕ, προσβλέποντας σε μηδαμινή εξοικονόμηση δαπανών. Πρόκειται για αυτοχειρία άνευ προηγουμένου στην ιστορία της Ελλάδας.

Όλα αυτά χωρίς καν να αναφέρουμε τις τράπεζες που βρίσκονται σε δεινή θέση λόγω του όγκου των κρατικών ομολόγων που διακρατούν, αλλά και των επισφαλειών που συσσωρεύονται εξαιτίας της ύφεσης. Να σημειωθεί ότι οι τράπεζες στα δύο χρόνια της κρίσης, αντί να μειώσουν, αύξησαν το ποσοστό δημόσιου χρέους στα χαρτοφυλάκιά τους. Ο χαμηλότοκος δανεισμός από την ΕΚΤ σε συνδυασμό με τον υψηλότοκο δανεισμό προς το δημόσιο απέφερε σημαντικά, αν και επισφαλή, κέρδη. Η κυβερνητική επιλογή της παραμονής στην ΟΝΕ και η παράλληλη αναζήτηση δανεισμού με οποιοδήποτε κοινωνικό κόστος εξυπηρέτησαν κυρίως τις τράπεζες. Χωρίς τα δάνεια που παίρνει το ελληνικό κράτος, αλλά και τη ρευστότητα που παρέχει η ΕΚΤ, η μετοχική αξία των ελληνικών τραπεζών θα ήταν κοντά στο μηδέν.

Όσο η κυβέρνηση και η τρόικα εντείνουν το πρόγραμμα λιτότητας το επόμενο διάστημα, τόσο εντονότερα θα γίνονται τα φαινόμενα αποσάθρωσης. Η χώρα αρχίζει να μοιάζει την Αργεντινή προς το τέλος του μαρτυρίου της. Ήδη εμφανίστηκαν δίκτυα άμεσης ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών στα κοινωνικά στρώματα που χειμάζονται. Παρατηρείται επιστροφή στις αγροτικές ασχολίες, κλασική ένδειξη οικονομικής οπισθοδρόμησης. Η παιδεία και η υγεία παρουσιάζουν εικόνα προϊούσας αποσύνθεσης. Εντείνεται η κοινωνική ανομία με έξαρση των κλοπών και της βίας. Είναι διάχυτη η αγανάκτηση και η απόγνωση.

Προκύπτει λοιπόν αβίαστα το συμπέρασμα ότι, ακόμη κι αν εκταμιευτεί η έκτη δόση, μόνο από θαύμα θα ικανοποιηθούν οι όροι για τις δόσεις του Δεκεμβρίου 2011, ή του Μαρτίου 2012. Η λογική των πραγμάτων οδηγεί στην αθέτηση πληρωμών στο δημόσιο χρέος, πράγμα που περιμένουν οι διεθνείς αγορές και άρα το σπρεντ κινείται στο απίστευτο επίπεδο των 2000 μονάδων βάσης. Σ’ αυτή την περίπτωση είναι λογικό να ακολουθήσει και έξοδος από την ΟΝΕ, σπάζοντας τη δεσμά του σκληρού νομίσματος. Δεν υπάρχει εξάλλου αμφιβολία ότι η ΟΝΕ είναι μη βιώσιμη με τη σημερινή της μορφή και οι δραστικές αλλαγές σε συνολικό επίπεδο είναι θέμα χρόνου.

Η συμμετοχή της Ελλάδας στο κοινό νόμισμα αποδείχτηκε ιστορικό σφάλμα που οδηγεί σε μαρασμό. Η χώρα μπήκε στο καταστροφικό πλαίσιο της ΟΝΕ εξυπηρετώντας μόνο τα συμφέροντα των τραπεζών και ορισμένων μεγάλων επιχειρήσεων. Το σταθεροποιητικό πρόγραμμα της τρόικας επίσης πήγασε από τον συντηρητικό πυρήνα του σκληρού νομίσματος, αλλά γι’ αυτό ακριβώς το λόγο έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Στην πράξη η τρόικα ωθεί την Ελλάδα σε αθέτηση πληρωμών και έξοδο από την ΟΝΕ. Οι εξελίξεις αυτές θα φέρουν μεν μεγάλη αναταραχή, αλλά θα επιτρέψουν στην ανάκαμψη να αρχίσει.

Δυστυχώς όμως η χώρα βρίσκεται μπροστά στην αναταραχή με ήδη εξασθενημένη οικονομία. Πρόκειται για τεράστια ζημία που προκλήθηκε από το Μνημόνιο και τις άλλες μεθοδεύσεις της κυβέρνησης, της ΕΕ και του ΔΝΤ. Τα πράγματα περιπλέκονται επίσης από την πλήρη αναξιοπιστία των δύο μεγάλων κομμάτων, αλλά και των μηχανισμών εξουσίας. Συνεπώς η επερχόμενη αλλαγή απειλεί να δημιουργήσει φαινόμενα πρωτοφανούς κοινωνικής διάλυσης, που ίσως ξεπεράσουν κι αυτά της Αργεντινής.

Η απάντηση είναι βγουν μπροστά οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αντιλαμβάνονται ότι η αθέτηση πληρωμών και η έξοδος από το ευρώ είναι απαραίτητα στοιχεία της λύσης του προβλήματος. Και που θα πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους ώστε να γίνουν αυτά με συντεταγμένο τρόπο αποφεύγοντας την κοινωνική καταστροφή. Με αποφασιστική πολιτική ηγεσία, τα λαϊκά και εργατικά στρώματα μπορούν να λύσουν την κρίση, αλλάζοντας παράλληλα την κοινωνία προς όφελος της εργασίας και κατά του κεφαλαίου. Για το σκοπό αυτό χρειάζεται μετωπικός πολιτικός σχηματισμός με επίκεντρο την Αριστερά.

Το μέτωπο θα προχωρήσει καταρχήν σε στάση πληρωμών, χωρίς να αποδεχτεί τόκους υπερημερίας. Θα προβεί κατόπιν σε λογιστικό έλεγχο του χρέους για να αποφασιστεί σε δημοκρατική βάση τι θα αποπληρωθεί και τι όχι. Θα διαπραγματευτεί τέλος με κυρίαρχο τρόπο με τους πιστωτές για να κλείσει η πληγή όσο πιό γρήγορα γίνεται. Αν στηριχτεί στη λαϊκή βούληση και συμμετοχή, τα όπλα του δεν θα είναι ευκαταφρόνητα. Περιλαμβάνουν τη δυνατότητα να κηρυχθεί μεγάλο μέρος του δανεισμού μη νομιμοποιημένο, ιδίως αυτού από την ΕΕ και το ΔΝΤ. Η ελληνική Βουλή μπορεί ακόμη να αλλάξει με μονομερή πράξη τους όρους αποπληρωμής των ομολόγων δεδομένου ότι ο μεγάλος όγκος τους διέπεται από την ελληνική νομοθεσία.

Η διαγραφή του χρέους θα δώσει ανάσα στην ελληνική οικονομία, αλλά η έξοδος από το ευρώ θα απαιτήσει πολύ πιό συντεταγμένη αντιμετώπιση. Η καταιγίδα θα κρατήσει μερικούς μήνες, μέχρι να εμφανιστούν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης. Θα πρέπει να περάσουν οι τράπεζες υπό δημόσια ιδιοκτησία για να μην καταρρεύσουν. Να τεθούν αυστηροί έλεγχοι στις κεφαλαιακές ροές. Να ληφθούν δοικητικά μέτρα για να αντιμετωπιστούν οι άμεσες ανάγκες σε καύσιμα, τρόφιμα και φάρμακα. Να γίνει αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου για να στηριχτούν τα εργατικά και τα φτωχότερα στρώματα. Να κινητοποιηθεί η νομισματική πολιτική για να καλυφθεί το πρωτογενές έλλειμμα και να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις.

Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι, αφού σπάσουν τα δεσμά του σκληρού νομίσματος, η ανάκαμψη μπορεί να είναι ταχεία. Ανακτάται η εσωτερική αγορά, μειώνεται η εξάρτηση από τις εισαγωγές, τονώνεται η εξαγωγική ισχύς και, το κυριότερο, δημιουργείται η δυνατότητα να προστατευτεί η απασχόληση. Το επιχείρημα που συχνά ακούγεται, ότι η Ελλάδα δεν θα ανακάμψει όπως η Αργεντινή γιατί δεν έχει  μεγάλες εξαγωγικές δυνατότητες σε αγροτικά προϊόντα, είναι έωλο. Οι χώρες που ξεφεύγουν από τη χρηματοπιστωτική μέγγενη ανακάμπτουν η κάθε μία ανάλογα με τις ιδιομορφίες της οικονομίας της, όπως είναι φυσικό. Αλλά ανακάμπτουν.

Η πραγματικη σημασία της εμπειρίας της Αργεντινής για την Ελλάδα είναι διαφορετική. Η Ελλάδα δεν θα πρέπει να αρκεστεί στη μισοτελειωμένη αλλαγή της Αργεντινής, αλλά να την ολοκληρώσει. Ο Κίρτσνερ απάλλαξε τη χώρα του από το βραχνά του ΔΝΤ, χωρίς όμως να ανατρέψει τα κακώς κείμενα της κοινωνίας. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε ουσιαστικότερη κοινωνική αλλαγή προς όφελος της εργασίας, χτυπώντας το νεοφιλελευθερισμό στην Ευρώπη. Ένα ριζοσπαστικό αριστερό μέτωπο μπορεί να κάνει βαθειές στρατηγικές τομές στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, αλλάζοντας παράλληλα εκ βάθρων το κράτος και το πολιτικό σύστημα. Μπορεί να αναζωογονήσει τον παραγωγικό ιστό βάζοντας τη χώρα σε τροχιά προόδου και φέρνοντας πιό κοντά το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είναι αποτέλεσμα του τραγικού σφάλματος της συμμετοχής στην ΟΝΕ, της επιβολής λιτότητας, αλλά και της συνολικής αποτυχίας της άρχουσας τάξης και του πολιτικού προσωπικού της. Η επίλυση της κρίσης είναι όμως απολύτως εφικτή, με παράλληλη κοινωνική αλλαγή υπέρ των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων, αρκεί να βγουν μπροστά οι δυνάμεις που έχουν συναίσθηση ευθύνης και δε φοβούνται αυτό που έρχεται. Όσο γι’αυτούς που έφεραν τη χώρα στην παρούσα κατάσταση, ας θυμούνται ότι ο ελληνικός λαός μπορεί να μην έχει βρει ακόμη τη φωνή του, αλλά όλα τα παρατηρεί και τα καταγράφει.