Έβο Μοράλες: "Εγώ, ο Πρόεδρος της Βολιβίας, Όμηρος στην Ευρώπη"

Του EVO MORALES AYMA*

Οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν σχετικά με τις διαστάσεις που έχει λάβει η αμερικανική κατασκοπεία συνάντησανμάλλον χλιαρές αντιδράσεις από τους Ευρωπαίους ηγέτες. Οι ίδιοι, ωστόσο, δεν δίστασαν να ακινητοποιήσουν το αεροπλάνο του προέδρου της Βολιβίας Έβο Μοράλες, επειδή υποψιάζονταν ότι μετέφερε κρυφά τον Αμερικανό.

Στις 2 του περασμένου Ιουλίου έλαβε χώρα ένα από τα πλέον ανήκουστα περιστατικά στην ιστορία του διεθνούς δικαίου: αρχικά η απαγόρευση στο αεροπλάνο του προέδρου του πολυεθνικού κράτους της Βολιβίας να πετάξει πάνω από τον εναέριο χώρο της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, κατόπιν η ομηρεία μου στο αεροδρόμιο της Βιέννης για 14 ώρες.

Αρκετές εβδομάδες αργότερα η απόπειρα αυτή κατά της ζωής των μελών μιας επίσημης αντιπροσωπείας, την οποία διέπραξαν κράτη που φημίζονται ως δημοκρατικά και με σεβασμό απέναντι στους νόμους, εξακολουθεί να προκαλεί αγανάκτηση, καθώς πληθαίνουν οι καταγγελίες από πολίτες, κοινωνικές οργανώσεις, διεθνείς οργανισμούς και κυβερνήσεις ανά τον κόσμο.

Τι είχε συμβεί; Βρισκόμουν στη Μόσχα, λίγα λεπτά προτού ξεκινήσει μια σύσκεψη με τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, όταν ένας από τους βοηθούς μου με ειδοποίησε για κάποιες τεχνικές δυσκολίες: ήταν αδύνατο να πάμε στην Πορτογαλία, όπως προβλεπόταν αρχικά. Ωστόσο, μόλις τελείωσε η συνομιλία μου με τον Ρώσο πρόεδρο, έγινε φανερό ότι το πρόβλημα μόνο τεχνικής φύσεως δεν ήταν...

Από τη Λα Πας ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας μας, Δαβίδ Τσοκεγουάνκα, κατορθώνει να οργανώσει έναν ενδιάμεσο σταθμό στο Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια, στην Ισπανία, και να επικυρώσει ένα νέο σχέδιο πτήσης. Όλα φαίνονται εντάξει... Όμως, ενώ ήμασταν στον αέρα, έρχεται να με δει ο συνταγματάρχης της αεροπορίας Σελιάρ Αρίσπε, διοικητής της αεροπορικού πληρώματος του προέδρου, ο οποίος εκείνη την ημέρα βρισκόταν στη θέση του πιλότου: «Το Παρίσι μας αφαιρεί την άδεια πτήσης. Δεν μπορούμε να μπούμε στον γαλλικό εναέριο χώρο». Η έκπληξή του ήταν μεγάλη όσο και η ανησυχία του: ήμασταν σχεδόν έτοιμοι να περάσουμε πάνω από τη Γαλλία.

Μπορούσαμε βέβαια να επιχειρήσουμε να επιστρέψουμε στη Ρωσία, αλλά διατρέχαμε τον κίνδυνο να ξεμείνουμε από κηροζίνη. Οπότε ο σμήναρχος Αρίσπε ήρθε σε επαφή με τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου της Βιέννης για να ζητήσει την άδεια να πραγματοποιήσει επείγουσα προσγείωση. Σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσουμε τις αρχές της Αυστρίας που μας έδωσαν το πράσινο φως.

Εγκαταστάθηκα σε ένα μικρό γραφείο που μου παραχώρησαν στο αεροδρόμιο και ήμουν σε ανοιχτή γραμμή με τον αντιπρόεδρο Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα και με τον υπουργό Εξωτερικών Τσοκεγουάνκα προκειμένου να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε στη συνέχεια και κυρίως να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους λόγους της γαλλικής απόφασης, όταν ο πιλότος με ενημέρωσε ότι και η Ιταλία μας απαγόρευε την είσοδο στον εναέριο χώρο της.

Εκείνη τη στιγμή δέχτηκα την επίσκεψη του Ισπανού πρέσβη στην Αυστρία, Αλμπέρτο Καρνέρο, ο οποίος μου ανακοίνωσε ότι μόλις είχε εγκριθεί ένα νέο σχέδιο για να κατευθυνθώ στην Ισπανία.Μόνο που, όπως μου εξήγησε, θα πρέπει απαραιτήτως να γίνει έλεγχος στο προεδρικό αεροπλάνο. Επρόκειτο μάλιστα για έναν αδιαπραγμάτευτο όρο προκειμένου να αναχωρήσουμε για το Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια.

Μόλις τον ρώτησα για τους λόγους αυτής της απαίτησης, ο Καρνέρο ανέφερε το όνομα του Έντουαρντ Σνόουντεν, του υπαλλήλου εκείνης της αμερικανικής εταιρείας στην οποία είχε αναθέσει η Ουάσιγκτον το έργο της κατασκοπείας. Του απάντησα ότι τον γνώριζα μόνο από τα δημοσιεύματα του Τύπου. Υπενθύμισα μάλιστα στον Ισπανό διπλωμάτη ότι η χώρα μου σέβεται τις διεθνείς συμβάσεις: σε καμία περίπτωση δεν θα επιχειρούσα να περάσω κρυφά οποιονδήποτε στη Βολιβία.

Ο Καρνέρο βρισκόταν σε διαρκή επαφή με τον αναπληρωτή γραμματέα Εξωτερικών Υποθέσεων και Συνεργασίας Ραφαέλ Μεντίβιλ Πέιδρο, ο οποίος, όπως ήταν ολοφάνερο, του ζητούσε να επιμείνει. «Δεν θα κάνετε έλεγχο σε αυτό το αεροπλάνο» χρειάστηκε να του τονίσω επανειλημμένα. «Αν δεν πιστεύετε αυτό που σας λέω, σημαίνει ότι θεωρείτε ψεύτη τον πρόεδρο του κυρίαρχου κράτους της Βολιβίας». Ο διπλωμάτης βγήκε πάλι για να πάρει γραμμή από τον προϊστάμενό του και ξαναήρθε. Μου ζήτησε τότε να «πιει ένα καφεδάκι» μέσα στο αεροπλάνο. «Μα, με περνάτε για εγκληματία;» τον ρώτησα. «Αν επιμένετε να μπείτε στο αεροπλάνο, θα πρέπει να το κάνετε διά της βίας. Κι εγώ δεν θα μπορέσω να προβάλω αντίσταση σε μια στρατιωτική ή αστυνομική επιχείρηση. Δεν διαθέτω τα μέσα για κάτι τέτοιο».

Ο πρέσβης, φανερά θορυβημένος, απέκλεισε το ενδεχόμενο προσφυγής στη βία, χωρίς να παραλείψει ωστόσο να μου διευκρινίσει ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θα μπορέσει να μας εγκρίνει το σχέδιο πτήσης: «Στις 9 η ώρα το πρωί θα σας πούμε αν μπορείτε να αναχωρήσετε ή όχι. Μέχρι τότε, θα συζητήσουμε με τους φίλους μας» μου εξήγησε. «Φίλους; Μα ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι 'φίλοι' της Ισπανίας στους οποίους αναφέρεστε; Η Γαλλία και η Ιταλία, σωστά»; Αρνήθηκε να μου απαντήσει και αποχώρησε.

Εκείνη τη στιγμή βρήκα την ευκαιρία να συνομιλήσω με την πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες, η οποία είναι δικηγόρος και με καθοδηγεί σε νομικά ζητήματα, καθώς και με τους προέδρους της Βενεζουέλας και του Εκουαδόρ Νικολάς Μαδούρο και Ραφαέλ Κορέα, που και οι δυο ανησυχούσαν ιδιαίτερα για την υπόθεσή μας. Ο πρόεδρος Κορέα μάλιστα μου τηλεφώνησε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας για να μάθει νέα μου. Η αλληλεγγύη αυτή μου έδινε δύναμη: «Έβο, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να ψάξουν το αεροπλάνο σου!» μου επαναλάμβαναν. Δεν αγνοούσα το γεγονός ότι ένα προεδρικό αεροπλάνο απολαμβάνει το ίδιο καθεστώς με μια πρεσβεία.

Ωστόσο, οι συμβουλές καθώς και η άφιξη των πρεσβευτών της Μπολιβαριανής Συμμαχίας των Λαών της Αμερικής μας (Alba)1 ενισχύουν την απόφασή μου να μείνω αμετακίνητος. Όχι, δεν θα προσφέρουμε στην Ισπανία ούτε σε καμία άλλη χώρα -πόσο μάλλον, στις ΗΠΑ- την ικανοποίηση να ψάξουν το αεροπλάνο μας. Θα υπερασπιστούμε την αξιοπρέπειά μας, την εθνική μας κυριαρχία και την τιμή της πατρίδας μας, της μεγάλης πατρίδας μας. Δεν θα δεχτούμε ποτέ αυτό τον εκβιασμό.

Ο Ισπανός πρέσβης εμφανίζεται ξανά. Προβληματισμένος, ανήσυχος και νευρικός, μου υποδεικνύει ότι έχω επιτέλους όλο το ελεύθερο κι ότι μπορώ να φύγω. Επιτέλους, απογειωνόμαστε.

Η απαγόρευση πτήσης πάνω από τον εναέριο χώρο, την οποία εξέδωσαν με εντολή της CIA ταυτόχρονα και συντονισμένα τέσσερις χώρες εναντίον μιας κυρίαρχης χώρας με μόνη πρόφαση ότι ίσως μεταφέραμε τον Σνόουντεν, αναδεικνύει το πολιτικό βάρος της μεγαλύτερης ιμπεριαλιστικής υπερδύναμης, των ΗΠΑ.

Ώς τις 2 Ιουλίου (την ημέρα της απαγωγής μου), όλοι γνώριζαν ότι τα κράτη διαθέτουν υπηρεσίες ασφαλείας για να προστατεύσουν το έδαφός τους και τον πληθυσμό τους. Όμως, η Ουάσιγκτον ξεπέρασε κάθε όριο. Παραβιάζοντας κάθε αρχή καλής πίστης καθώς και τις διεθνείς συμβάσεις, μετέτρεψε ένα τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου σε αποικία. Προσβολή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που αποτελούν μια από τις κατακτήσεις της Γαλλικής Επανάστασης.

Το αποικιοκρατικό πνεύμα, που οδήγησε κατ' αυτόν τον τρόπο στην υποταγή διάφορες χώρες, αποδεικνύει για μια ακόμα φορά ότι για την αμερικανική αυτοκρατορία δεν υπάρχουν όρια, ούτε νομικά, ούτε ηθικά, ούτε εδαφικά, όταν πρόκειται για την επιβολή των σχεδίων της. Τώρα πια είναι φανερό στα μάτια ολόκληρου του κόσμου ότι για μια τέτοια δύναμη ο κάθε νόμος μπορεί να παραβιαστεί, κάθε εθνική κυριαρχία να καταπατηθεί, κάθε ανθρώπινο δικαίωμα να αγνοηθεί.

Οι ΗΠΑ οφείλουν βέβαια τη δύναμή τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, οι οποίες εμπλέκονται σε διάφορους επεκτατικούς πολέμους και υποστηρίζονται από ένα ασυνήθιστο βιομηχανικοστρατιωτικό σύμπλεγμα. Τα στάδια των επεμβάσεών τους είναι ευρέως γνωστά: μετά τις στρατιωτικές κατακτήσεις, επιβάλλεται το ελεύθερο εμπόριο, μια ιδιόμορφη αντίληψη περί δημοκρατίας και, τέλος, η υποταγή των λαών στην αδηφαγία των πολυεθνικών. Τα ανεξίτηλα σημάδια του ιμπεριαλισμού -είτε στρατιωτικού είτε οικονομικού- παραμορφώνουν το Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη, τη Συρία. Χώρες από τις οποίες ορισμένες δέχτηκαν εισβολή επειδή υπήρχαν υποψίες ότι έκρυβαν όπλα μαζικής καταστροφής ή φιλοξενούσαν τρομοκρατικές οργανώσεις. Χώρες όπου σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι χωρίς το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να ξεκινήσει την παραμικρή δίκη.

Αλλά η δύναμη των ΗΠΑ έγκειται επίσης σε υπόγειους μηχανισμούς που σκοπός τους είναι να διασπείρουν τον φόβο, τον εκβιασμό και τον εκφοβισμό. Πλήθος οι συνταγές που πρόθυμα χρησιμοποιεί η Ουάσιγκτον για να διατηρήσει το στάτους της, όπως η «παραδειγματική τιμωρία» στην πιο ωμή αποικιοκρατική της μορφή που οδήγησε στη σκληρή καταπίεση των Ιθαγενών της Άμπια Γιάλα2. Η ίδια τιμωρία περιμένει τους λαούς που αποφασίζουν να απελευθερωθούν και τους πολιτικούς ηγέτες που επέλεξαν να κυβερνούν με το μέρος των ταπεινών.

Η ανάμνηση αυτής της πολιτικής της παραδειγματικής τιμωρίας είναι ακόμα νωπή στη Λατινική Αμερική: Αρκεί να αναλογιστούμε τα πραξικοπήματα κατά του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα το 2002, του Μανουέλ Σελάγια στην Ονδούρα το 2009, του Κορέα το 2010, του Φερνάντο Λούγο στην Παραγουάη το 2012 και, φυσικά, κατά της δικής μας κυβέρνησης το 2008, υπό την καθοδήγηση του Αμερικανού πρεσβευτή στη Βολιβία Φίλιπ Γκόλντμπεργκ3. «Το παράδειγμα», έτσι ώστε οι ιθαγενείς, οι εργάτες, οι αγρότες, τα κοινωνικά κινήματα να μην τολμήσουν να σηκώσουν κεφάλι ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις. Το «παράδειγμα» για να λυγίσουν όσοι αντιστέκονται και να τρομάξουν οι υπόλοιποι. Ένα «παράδειγμα», ωστόσο, που τώρα πια παρακινεί τους ταπεινούς της ηπείρου και του κόσμου ολόκληρου να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους για να ενωθούν και να ενισχύσουν τους αγώνες τους.

Η απόπειρα της οποίας πέσαμε θύματα αποκαλύπτει τα δυο πρόσωπα της ίδιας καταπίεσης ενάντια στην οποία αποφάσισαν να επαναστατήσουν οι λαοί: τον ιμπεριαλισμό και το πολιτικό και ιδεολογικό δίδυμό του, την αποικιοκρατία. Η ομηρεία του προεδρικού αεροπλάνου και του πληρώματός του -την οποία είχαμε κάθε λόγο να θεωρούμε αδιανόητη την αυγή του 21ου αιώνα- αναδεικνύει μια μορφή ρατσισμού που διαιωνίζεται στους κόλπους ορισμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Γι' αυτούς οι Ινδιάνοι και οι δημοκρατικές ή επαναστατικές διαδικασίες για τις οποίες αγωνίζονται αποτελούν εμπόδια στην πορεία προς τον πολιτισμό. Αυτός ο ρατσισμός καταφεύγει πλέον στην αλαζονεία και στις πιο γελοίες εξηγήσεις «τεχνικής φύσεως» για να καλύψει μια πολιτική απόφαση που πάρθηκε σε ένα γραφείο της Ουάσιγκτον. Να λοιπόν που κάποιες κυβερνήσεις έχουν χάσει ακόμα και την ικανότητα να αναγνωρίζουν ότι τελούν υπό αποικιοκρατικό καθεστώς και προσπαθούν να διαφυλάξουν την υπόληψη του αφέντη τους.

Όταν μιλάμε για αυτοκρατορίες, μιλάμε και για αποικίες. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες επέλεξαν να υπακούσουν στις εντολές που τους δίνουν επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο το καθεστώς της υποτέλειας. Η αποικιοκρατική φύση της σχέσης μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης ενισχύθηκε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2011 και αποκαλύφθηκε στους πάντες το 2004, μόλις μάθαμε την ύπαρξη παράνομων πτήσεων αμερικανικών στρατιωτικών αεροπλάνων τα οποία μετέφεραν υποτιθέμενους αιχμαλώτους πολέμου στο Γκουαντάναμο ή σε ευρωπαϊκές φυλακές. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτοί οι υποτιθέμενοι «τρομοκράτες» υποβάλλονταν σε βασανιστήρια. Μια πραγματικότητα την οποία αποσιωπούν πολύ συχνά ακόμα και οι οργανώσεις που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Είναι ολοφάνερο ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας έχει υποβιβάσει την Ευρώπη σε επίπεδο αποικίας. Μια πράξη μη φιλική, αν όχι εχθρική, την οποία μπορούμε να αναλύσουμε ως μια μορφή κρατικής τρομοκρατίας, στον βαθμό που παραδίδει την ιδιωτική ζωή εκατομμυρίων πολιτών στα καπρίτσια της αυτοκρατορίας.

Ωστόσο, αυτή η κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου που αποτέλεσε η ομηρεία μας ίσως να σηματοδοτήσει μια ρήξη. Η Ευρώπη γέννησε τις πιο ευγενείς ιδέες: ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη. Είναι τεράστια η συμβολή της στην επιστημονική πρόοδο και στην ανάδυση της δημοκρατίας. Όμως, δεν είναι πια παρά μια θολή σκιά του εαυτού της: μια νέα μορφή σκοταδισμού απειλεί τους λαούς μιας ηπείρου η οποία πριν από μερικούς αιώνες φώτιζε τον κόσμο με τις ιδέες της και γεννούσε την ελπίδα.

Η ομηρεία του αεροπλάνου μας θα μπορούσε να προσφέρει στους λαούς και στις κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, της Καραϊβικής, της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Βόρειας Αμερικής τη μοναδική ευκαιρία να συντάξουν ένα μπλοκ αλληλεγγύης καταδικάζοντας την άθλια στάση των κρατών που εμπλέκονται σε αυτή την παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Είναι επίσης μια ιδανική ευκαιρία για την ενίσχυση των κινητοποιήσεων των κοινωνικών κινημάτων που έχουν στόχο να οικοδομήσουν έναν καινούργιο κόσμο αδελφοσύνης, όπου ο ένας θα συμπληρώνει τον άλλο. Είναι στο χέρι των λαών να τον χτίσουν. Είμαστε σίγουροι ότι οι λαοί του κόσμου, κυρίως της Ευρώπης, νιώθουν την επίθεση της οποίας γίναμε θύματα ως κάτι που πλήττει εξίσου και τους ίδιους, αυτούς και τους δικούς τους. Και εμείς ερμηνεύουμε την αγανάκτησή τους ως έναν έμμεσο τρόπο για να μας ζητήσουν τη συγγνώμη που εξακολουθούν να μας αρνούνται ορισμένες από τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις4.

1 Μέλη της είναι η Αντίγκουα - Μπαρμπούντα, η Βολιβία, η Κούβα, η Δομινικανή Δημοκρατία, το Εκουαδόρ, η Νικαράγουα, ο Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνη και η Βενεζουέλα. (Όλες οι σημειώσεις είναι της συντακτικής ομάδας).

2 Ονομασία που είχαν δώσει στην αμερικανική ήπειρο οι εθνότητες Κούνας του Παναμά και της Κολομβίας πριν από την άφιξη του Χριστόφορου Κολόμβου. Το 1992 τα αγανακτισμένα έθνη της Αμερικής επέλεξαν αυτό το όνομα για να αναφέρονται στην ήπειρο.

3 Για τα διάφορα γεγονότα στα οποία αναφέρεται το κείμενο συμβουλευτείτε τον φάκελο «Honduras» στην ιστοσελίδα μας. Διαβάστε Maurice Lemoine, «Etat d'exception en Equateur», La valise diplomatique, 1 Οκτωβρίου 2010, http://www.monde-diplomatique.fr/carnet/2010-10-01-Equateur και Gustavo Zaracho, «Le Paraguay repris en main par l'oligarchie», La valise diplomatique, 19 Ιουλίου 2012, http://www.monde-diplomatique.fr/carnet/2012-07-19-Paraguay-Oligarchie καθώς και Hernando Calvo Ospina, «Petit précis de déstabilisation en Bolivie», Le Monde diplomatique, Ιούνιος 2010.

4 Έκτοτε η Λισσαβώνα, η Μαδρίτη, το Παρίσι και η Ρώμη ζήτησαν επίσημα συγγνώμη από τη Λα Πας.

* Ο Evo Morales Ayma είναι πρόεδρος του πολυεθνικού κράτους της Βολιβίας

*ΠΗΓΗ: "ΑΥΓΗ" (1/9) via Le MONDE diplomatique