Γιουγκοσλαβία και YU-Nοσταλγία

Πηγή: http://www.tvxs.gr

Σαν σήμερα πριν από 70 χρόνια, στις 29 Νοεμβρίου 1943, γεννήθηκε μια χώρα που επί μισό αιώνα διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στα Βαλκάνια και στον ψυχροπολεμικό κόσμο, αλλά τελικά  διαλύθηκε με τον πλέον επώδυνο τρόπο: η Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (SFRJ).

 

 

 

Του Γιώργου Στάμκου*

 

Ήταν 29 Νοεμβρίου του 1943 όταν το αντιφασιστικό Συμβούλιο Εθνικής Απελευθέρωσης της Γιουγκοσλαβίας (Antifašističko Vijeće Narodnog Oslobođenja Jugoslavije) συνεδρίασε στην πόλη Jajce της Βοσνίας, με επικεφαλείς τους παρτιζάνους του Τίτο. Εκεί θεσπίστηκε ένα πολιτικό πρόγραμμα που ανάμεσα στ' άλλα προέβλεπε και τη συγκρότηση ενός γιουγκοσλαβικού κράτους, που θα έπαιρνε τελικά τη μορφή μιας σοσιαλιστικής ομοσπονδιακής ένωσης με αρχηγό της τον Στρατάρχη Τίτο.

Η χώρα αυτή εκτείνονταν από το όρος Τρίγκλαβ, στις σλοβενικές Άλπεις, μέχρι τη Γευγελή στα ελληνικά σύνορα. «Από τον Βαρδάρη μέχρι το Τρίγκλαβ…» (Od Vardara pa do Triglava): Έτσι ξεκινούσε ένα πολύ δημοφιλές τραγούδι της δεκαετίας του 1980 που είχε τον τίτλο «Γιουγκοσλάβια» (Yugoslavjia), και το οποίο εξυμνούσε τις ομορφιές και τις χαρές της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, μιας χώρας που είχε στους κόλπους της πολλούς λαούς, πολιτισμούς και εθνότητες. Λίγο πριν τη διάλυσή της η Γιουγκοσλαβία είχε 23 εκ. κατοίκους, αποτελούνταν από έξι ομόσπονδες δημοκρατίες, με τέσσερις επίσημες γλώσσες (Σέρβικα, Κροάτικα, Σλοβένικά και Σλαβομακεδόνικα), τρεις κύριες θρησκείες (Ορθοδοξία, Καθολικισμός, μουσουλμανισμός) και πάνω από 30 επίσημα καταγεγραμμένα έθνη. Η φυσιογνωμία της ήταν Βαλκανική και Κεντροευρωπαϊκή, Μεσογειακή και Ηπειρωτική, Δυτική και Ανατολική ταυτόχρονα.

Ήταν μια χώρα-γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ Καπιταλιστικού και Κομμουνιστικού κόσμου. Ήταν μια «ξεστρατημένη περίπολος» του Αδέσμευτου Κόσμου, σφηνωμένη στο «μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης», που όφειλε την ευημερία της στην επιδέξια πολιτική του Στρατάρχη Τίτο, ο οποίος ήξερε να κρατά τις ισορροπίες ανάμεσα στον καπιταλιστικό και στον κομμουνιστικό κόσμο.

 Γιουγκοσλάβοι: Τα “ορφανά” της διαλυμένης Γιουγκοσλαβίας

Αν και δεν υπήρχε αρχικά η εθνότητα “Γιουγκοσλάβοι”, εντούτοις στην απογραφή του 1981 δήλωσαν «Γιουγκοσλάβοι» (και όχι κάποια άλλη επίσημη εθνότητα) 1.216.463 άνθρωποι, δηλαδή το 5,4% του συνολικού πληθυσμού της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Την εθνική ταυτότητα «Γιουγκοσλάβος» δήλωναν κυρίως τα τέκνα των μικτών γάμων, που αρνούνταν να υιοθετήσουν την ταυτότητα του πατέρα ή της μητέρας τους. 

Ήταν κατά κοινή πεποίθηση μια χαλαρή εθνική ταυτότητα, που λειτουργούσε ως «ουδέτερη ζώνη» ανάμεσα στις διάφορες, συχνά ανταγωνιστικές εθνικές ταυτότητες της χώρας. Το μεγαλύτερο ποσοστό «Γιουγκοσλάβων» απαντούνταν στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη, όπου το 1991 περίπου 242,682 άνθρωποι (5.54% του πληθυσμού) δήλωναν «Γιουγκοσλάβοι» και όχι μέλη κάποιας συγκεκριμένης εθνότητας. Το ποσοστό αυτό σχεδόν εξαλείφθηκε στην απογραφή του 1996, στη διαλυμένη από τον πόλεμο Βοσνία, καθώς οι «Γιουγκοσλάβοι», συνήθως τέκνα μικτών γάμων, εξαναγκάστηκαν να διαλέξουν πλευρά και συμπαγή εθνική ταυτότητα και να υιοθετήσουν την εθνότητα του πατέρα ή της μητέρας τους.

Στη σημερινή Σερβία το 1,1% (81.000) του πληθυσμού δηλώνουν εθνικά «Γιουγκοσλάβοι». Το μεγαλύτερο ποσοστό «Γιουγκοσλάβων» εντοπίζεται στη Βοϊβοντίνα, όπου αποτελούν το 2,4% του πληθυσμού. Συνήθως «Γιουγκοσλάβοι» είναι τα παιδιά των μικτών γάμων (π.χ. Σέρβος πατέρας & Κροάτισα μητέρα ή Μουσουλμάνος πατέρας (Βόσνιος) και Σέρβα μητέρα).

YU-NOSTALGIA: Η νοσταλγία της παλιάς Γιουγκοσλαβίας

Σήμερα η χώρα αυτή δεν υπάρχει, αφού διαλύθηκε έπειτα από μακροχρόνιους αιματηρούς πολέμους και στη θέση της δημιουργήθηκαν επτά ανεξάρτητα εθνικά κράτη (Σερβία, Κροατία, Σλοβενία, Βοσνία & Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜακεδονίας, Κόσοβο). Η Γιουγκοσλαβία, η «χώρα των Νότιων Σλάβων», αποτελεί πια παρελθόν, μια ανάμνηση σε πολλούς δυσάρεστη αλλά σε αρκετούς όμως ευχάριστη. Υπάρχει σε μια σημαντική μερίδα των λαών των Δυτικών Βαλκανίων, που συγκατοικούσαν στα πλαίσια του κοινού σπιτιού της Γιουγκοσλαβίας, η αίσθηση μιας κοινής ιστορικής εμπειρίας που, μετά από τις περιπέτειες των πρόσφατων πολέμων, αρχίζει και πάλι να τους ενώνει.

Η Γιουγκοσλαβία μπορεί πλέον να μην υπάρχει στο χάρτη αλλά συνεχίζει να υφίσταται ως συναίσθημα και νοσταλγία στο μυαλό ορισμένων ανθρώπων, που πέρασαν κατά τη διάρκεια της ύπαρξής της τα καλύτερα τους χρόνια. Οι άνθρωποι αυτοί διασκορπισμένοι σε όλες της χώρες, που κάποτε αποτελούσαν την ενιαία Γιουγκοσλαβία, υποφέρουν από τη λεγόμενη YU-Nostalgjia, δηλαδή από τη νοσταλγία της παλιάς Γιουγκοσλαβίας. Σε όλες αυτές τις χώρες μπορούμε να εντοπίσουμε τα ίχνη και την παρουσία των YU-Nοσταλγικών ανθρώπων.

Μέχρι τη διάλυση της το 1991 περίπου 2,3 εκ. άτομα στην πρώην Γιουγκοσλαβία ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος (το 10% του πληθυσμού). Μια σημαντική μερίδα των σημερινών YU-Νοσταλγικών αποτελούν οι εκπέσοντες προνομιούχοι του παλαιού συστήματος, δηλαδή τα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας και η κομμουνιστική νομεκλατούρα που μετά την πτώση του καθεστώτος έχασε τα προνόμια της και την αξιοζήλευτη θέση της στη γιουγκοσλαβική κοινωνία. Αυτοί αναφέρονται συχνά και στο ζήτημα της προοπτικής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση λέγοντας πως «εμείς είχαμε μια μικρή Ευρωπαϊκή Ένωση. Την έλεγαν Γιουγκοσλαβία!» και «γιατί να μπούμε στην Ε.Ε.; Για να ζήσουμε κάτι το οποίο είχαμε;»

Κάθε χρόνο στη Γιουροβίζιον οι χώρες που κάποτε αποτελούσαν την πρώην Γιουγκοσλαβία, παρότι πολέμησαν μεταξύ τους κατά τη φάση της διάλυσης, ψηφίζουν μαζικά η μία τα τραγούδια της άλλης. Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη ενός «μουσικού Γιουγκοσλαβικού μπλοκ», που έχει να κάνει με κοινά μουσικά γούστα, βιώματα και συναισθήματα. Υποδηλώνει την ύπαρξη ακόμη μεγάλης Yu-Νοσταλγίας ανάμεσα σ’ αυτούς του λαούς... 

Ήταν κάποτε μια χώρα που την έλεγαν Γιουγκοσλαβία… 

Μια χώρα που όφειλε την ευημερία της στην επιδέξια πολιτική του Στρατάρχη Τίτο, που ήξερε να ισορροπεί ανάμεσα στον καπιταλιστικό και στον κομμουνιστικό κόσμο… Ήταν μια χώρα που γεννήθηκε μέσα στις στάχτες του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, έζησε καλές στιγμές αλλά τελικά πέθανε βίαια…

Οι νεότερες γενιές, που μεγαλώνουν ανάμεσα στα φαντάσματα του παρελθόντος και στη σκληρή πραγματικότητα του καπιταλισμού, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη σκληρή πραγματικότητα και πάντα αναρωτιούνται πως θα ήταν η ζωή τους αν η Γιουγκοσλαβία δεν καταστρεφόταν ποτέ και συνέχιζε να υπάρχει…

* Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com)