Η Βενεζουέλα του Τσάβες και οι προκλήσεις του Μαδούρο

Σημείωση δική μας:
" Η οριστική και αμετάκλητη νίκη υπάρχει μόνο στη φαντασία. 
   Στη ζωή δεν υπάρχει οριστικό. Μόνο ο θάνατος είναι οριστικός."

Πηγή : tvxs.gr

  

Πριν από λίγες ημέρες το γύρο του κόσμου έκανε η είδηση της πρωτοβουλίας του Νικολας Μαδούρο, Προέδρου της Βενεζουέλας και διάδοχου του Ούγγο Τσάβες, για κατάληψη καταστημάτων ηλεκτρονικών ειδών πολυεθνικής εταιρείας, που κατηγορείται για χειραγώγηση τιμών. Ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας έχει καταγγείλει την νεοφιλελεύθερη αντιπολίτευση και τις πολυεθνικές για οικονομικό πόλεμο και παιχνίδια τιμών με σκοπό τη δημιουργία υπερπληθωρισμού και την υπονόμευση της εθνικής οικονομίας. «Η κλοπή του λαού τελείωσε», τόνισε. Ο Μαδούρο καλείται να υπερασπιστεί τις ριζικές μεταρρυθμίσεις του Ούγκο Τσάβες που δημιούργησαν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα. Ο Neil Faulkner, μαρξιστής ιστορικός και συγγραφέας, σε άρθρο του παρουσιάζει τα όσα πέτυχε αλλά και όσα δεν πέτυχε ο Τσάβες και όσα προηγήθηκαν για τον «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», όπως αποκαλούσε ο ίδιος ηγέτης της Βενεζουέλας το σχέδιο μεταρρυθμίσεών του.

Ήταν το απόγευμα της 11ης Απριλίου του 2002 όταν οι επικεφαλής του πραξικοπήματος κατά του Τσάβες καταλαμβάνουν το προεδρικό Μέγαρο στο Καράκας, στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας. Αλληλοσυγχαίρονται για την επιτυχία τους. Την ίδια ώρα ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες, βρισκόταν κρατούμενος σε στρατιωτική φυλακή. Οι πραξικοπηματίες γιορτάζουν με σαμπάνια τη νίκη τους. Μεταξύ αυτών ο επικεφαλής του μεγαλύτερου επιχειρηματικού οργανισμού της χώρας και ο ιδιοκτήτης ενός τηλεοπτικού σταθμού, ο επικεφαλής μιας αντιτσαβικής ομοσπονδίας συνδικάτων, αλλά και αρκετά στελέχη της αγοράς πετρελαίου.

Οι κάντιλακ της ελίτ

Η Βενεζουέλα ήταν ένας σημαντικός παραγωγός πετρελαίου και ειδικότερα ο πέμπτος μεγαλύτερος στον κόσμο. Η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βενεζουέλας PDVSA από το 1976 είχε στενή συνεργασία με πολυεθνικές εταιρείες. Στην ουσία το πετρέλαιο της Βενεζουέλας ήταν ένα θέμα που απασχολούσε αποκλειστικά μια ελίτ γραφειοκρατών, στελεχών ξένων επιχειρήσεων, της συνδικαλιστικής ηγεσίας και ορισμένων προνομιούχων ειδικευμένων εργαζομένων.

Ο πλούτος όσων συμμετείχαν σε αυτό το δίκτυο αυξήθηκε υπερβολικά. Το Καράκας ήταν πλέον πιο ακριβή πόλη από το Σικάγο και είχε περισσότερες Κάντιλακ ανά κάτοικο. Ωστόσο μόνο το 2% των κατοίκων της Βενεζουέλας συμμετείχε σε αυτό το «πάρτι» και το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών διευρυνόταν.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η κυβέρνηση του Κάρλος Αντρές Πέρες είχε υιοθετήσει απόλυτα το νεοφιλελεύθρο μοντέλο. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο όπως και σε κάθε άλλη χώρα που το υιοθέτησε. Το ποσοστό του εθνικού εισοδήματος που αντιστοιχούσε στο πλουσιότερο 10% αυξήθηκε από 22% σε 33% στη δεκαετία του ’90. Την ίδια ώρα το ποσοστό των πολιτών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας είχε αυξηθεί από 36% σε 66%.

Η ανάγκη της αστικής τάξης να διατηρήσει τη δύναμη της ήταν και η αιτία του πραξικοπήματος τον Απρίλιο του 2002. Όμως οι πανηγυρισμοί ήταν πρόωροι. Στους δρόμους συνέβαινε κάτι διαφορετικό. Κόσμος είχε αρχίσει να συγκεντρώνεται, αυτή τη φορά όμως όχι μόνο πολίτες της μεσαίας τάξης, αλλά και άνθρωποι των φτωχότερων τάξεων από τις παραγκουπόλεις. Σύντομα οι δρόμοι γέμισαν από πολίτες που αρνούνταν να υποχωρήσουν.  Μέσα σε 48ωρες το στρατιωτικό ελικόπτερο έφερε τον Ούγκο Τσάβες πίσω στο προεδρικό Μέγαρο. Το πραξικόπημα είχε καταρρεύσει από ένα μαζικό κίνημα.

Από το 1989 οι πολίτες της Βενεζουέλας εξέφραζαν τη δυσαρέσκειά τους προς τους κυβερνώντες. Διαδηλώσεις κατά των αυξήσεων των τιμών σάρωσαν τη χώρα το Φεβρουράριο του ίδιο έτους. Η κυβέρνηση του Πέρες είχε απαντήσει με τον στρατό. Τουλάχιστον 2.000 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Οι διαμαρτυρίες είχαν κατασταλεί, αλλά όχι και το πνεύμα αντίσταση που επικρατούσε στις φτωχογειτονιές.

Τρία χρόνια αργότερα ένας ριζοσπάστης αξιωματικός του στρατού, ο Ούγκο Τσάβες, θα επιχειρήσει να καταλάβει την εξουσία ανατρέποντας την κυβέρνηση Πέρες. Απέτυχε και φυλακίζεται. Ο Τσάβες μέχρι τότε είχε μια επιτυχημένη καριέρα στο στρατό, χωρίς ωστόσο να ταυτιστεί ποτέ με την ευνοιοκρατία και τη διαφθορά των αξιωματικών. Δεν ήταν παιδί της ελίτ της Βενεζουέλας. Προερχόταν από τα χαμηλότερα στρώματα της μεσαίας τάξης με έντονο αντιαμερικανικό συναίσθημα. Στη δεκαετία του 1970 ο Τσάβες μαζί με ομοϊδεάτες αξιωματικούς δημιούργησαν το Μπολιβαριανό Επαναστατικό Κίνημα, το οποίο είχε ως βασικό άξονα την ιδεολογία του Σιμόν Μπολιβάρ.

Οικονομική κρίση και πολιτική πτώχευση

Όσο ο Τσάβες ήταν στη φυλακή η κρίση βάθαινε. Ο Πέρες είχε κατηγορηθεί για απάτη και διαφθορά, ενώ η PDVSA παραχωρούσε σταδιακά τα κέρδη σε ξένες πολυεθνικές εταιρείες. Ακολούθησε η κατάρρευση των τραπεζών και η κρατική διάσωσή τους. Άρχισαν οι συζητήσεις με το ΔΝΤ για χορήγηση δανείου αλλά και εφαρμογή των γνωστών προγραμμάτων λιτότητας. Η φτώχεια και η ανεργία συνέχιζε να αυξάνεται. Το αστικό πολιτικό σύστημα ήταν σε πτώχευση και οι διεθνείς εταίροι (ΗΠΑ κ.α.) δεν μπορούσαν να προσφέρουν μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση.

Σε αυτό το σημείο κάνει την εμφάνισή της και η ακροδεξιά. Ο Τσάβες ως επικεφαλής του νεοσύστατου «Κινήματος της Πέμπτης Δημοκρατίας» έθεσε υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές εξασφαλίζοντας 56% στις εκλογές του 1998. Η ελίτ της Βενεζουέλας ξαφνιασμένη από το αποτέλεσμα θα επιχειρήσει το επόμενο διάστημα να ανακτήσει την εξουσία, κυρίως αξιοποιώντας τη δύναμη του κεφαλαίου και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που κατείχε. Ωστόσο όλες οι προσπάθειες απέτυχαν. Έτσι στράφηκε στην οργάνωση απεργιών και διαδηλώσεων.

Η κυβέρνηση Τσάβες απάντησε σε όλες τις προκλήσεις. Κέρδισε με 71% το συνταγματικό δημοψήφισμα του 1999 και με 59% τις προεδρικές εκλογές του 2000. Οι νεοφιλελεύθεροι συνεχίζουν την πίεση και οργανώνουν δύο απεργίες με αποκορύφωμα τον Απρίλιο του 2002 που επιχειρήθηκε και το πραξικόπημα. Ωστόσο ο Τσάβες συνέχιζε με αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες. Το 2004 κερδίζει δημοψήφισμα που ζήτησε η Δεξιά με 59%. Το 2006 επανεκλέγεται με 63% και το 2013, λίγο πριν από τον θάνατό του, κερδίζει και πάλι τις εκλογές με 54%. Μοναδική ήττα το 2007 σε συνταγματικό δημοψήφισμα για την ενίσχυση των προεδρικών εξουσιών.

Επιτυχίες και αποτυχίες του Τσάβες

Εύκολα μπορεί να κατανοήσει κανείς τους λόγους για τους οποίους ο Τσάβες πολεμήθηκε από την αστική τάξη, όπως τους λόγους που τον κατέστησαν δημοφιλή στην εργατική και τη μεσαία τάξη. Ο Τσάβες κήρυξε τον «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», όπως τον αποκαλούσε ο ίδιος. Ήταν το ισχυρότερο μέλος της ομάδας των ηγετών της Λατινικής Αμερικής που επιχείρησαν μια παρέμβαση στο νεοφιλελεύθερο status quo, εκφράζοντας τα περισσότερα μαζικά κινήματα της ηπείρου. Παράλληλα ενσάρκωνε την ιδέα μιας ριζικής αλλαγής που οι ανάγκες των πολλών θα υπερισχύουν της απληστίας των λίγων.

Οι κοινωνικές κατακτήσεις του κινήματος του Τσάβες ήταν πραγματικές και όχι θεωρητικές. Τα κέρδη από το πετρέλαιο δόθηκαν σε σχολεία, νοσοκομεία, δίκτυα τροφίμων , κοινότητες και στην αγροτική μεταρρύθμιση. Επετεύχθη μια μαζική κινητοποίηση των πολιτών στις γειτονιές. Περίπου ένας στους είκοσι πολίτες ήταν εγγεγραμμένος σε κάποια φιλοκυβερνητική οργάνωση.

Ωστόσο το κίνημα του Τσάβες είχε και ένα μεγάλο μειονέκτημα. Ήρθε από πάνω προς τα κάτω. Οι δυνάμεις ασφαλείας παρενέβησαν όποτε χρειάστηκε να υποστηριχτούν οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης. Δεν διαμορφώθηκε ένα λαϊκό κίνημα που αναλάμβανε τον έλεγχο της κοινωνίας από τα κάτω, που θα διαμόρφωνε και θα προωθούσε τα αιτήματά του αμφισβητώντας την εξουσία της αστικής τάξης.

Μετά το πραξικόπημα του Απριλίου του 2002 οι περισσότεροι από τους συνωμότες δεν φυλακίστηκαν. Τις δύο μέρες που ο Τσάβες βρέθηκε στη φυλακή το κίνημα των πολιτών έδρασε ως μια ανεξάρτητη επαναστατική δύναμη, όμως δεν προωθήθηκε η «λαϊκή εξουσία». Αντίθετα ο Τσάβες επανέφερε τη διακυβέρνηση από τα πάνω προς τα κάτω και ταυτόχρονα προώθησε τη συμφιλίωση με την αστική τάξη.

Ο Τσάβες δεν είχε το τέλος του Αλιέντε στη Χιλή, ούτε και των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. Ωστόσο δεν πέτυχε και μια αποφασιστική και αμετάκλητη ήττα της αστικής τάξης της Βενεζουέλας και του παγκόσμιου πετρελαϊκού δικτύου. Αποτέλεσμα είναι το 50% της Βενεζουέλας να εξακολουθεί να ζει σε συνθήκες φτώχειας και η ανεργία να βρίσκεται στο 20%, ίσως και περισσότερο, ενώ τα κέρδη από την πολιτική του θα μπορούσαν εύκολα να χαθούν. Όπως είχε πει και η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο αγώνας για μεταρρυθμίσεις μοιάζει με τον αγώνα του Σίσυφου. Αυτό που κερδίζει ένα ισχυρό κίνημα μιας γενιάς μπορεί εύκολα να χαθεί στην επόμενη. Οι ριζικές μεταρρυθμίσεις του Ούγκο Τσάβες θα πρέπει να αναγνωριστούν ως αυτό που είναι: Η υπεράσπιση της εργατικής τάξης ενάντια στην αστική τάξη και μια πλατφόρμα για περαιτέρω πρόοδο προς έναν επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Ο διάδοχος Μαδούρο και το πρώτο κρίσιμο τέστ

Πλέον στην Προεδρία της Βενεζουέλας βρίσκεται ο Νικολας Μαδούρο. Ο διάδοχος του Τσάβες συνεχίζει και έχει την υποστήριξη του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας και ιδιαίτερα των λαϊκών στρωμάτων τα οποία και στηρίζει με μια σειρά κοινωνικών μέτρων, ωστόσο, όπως αναφέρει το Reuters, το τελευταίο διάστημα, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Datanalisis, έχει δει τη δημοτικότητά του να υποχωρεί κατά 10% λόγω των οικονομικών προβλημάτων.

Η οικονομία αποτελεί αυτή τη στιγμή το βασικό θέμα στη Βενεζουέλα και βρίσκεται στην κορυφή της πολιτικής αντιπαράθεσης ενόψει των τοπικών εκλογών που θα διεξαχθούν τον επόμενο μήνα και αναγνωρίζονται από τους πολιτικούς αναλυτές ως το πρώτο τεστ για τον Μαδούρο μετά τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου.

* Neil Faulkner, μαρξιστής, ιστορικός και συγγραφέας. Γράφει στο CounterFire.