Ανώγεια Κρήτης: Δυο λόγια, εικόνες και τραγούδια για μια μεγάλη Ιστορία

Πηγή: Αριστερή Διέξοδος

Άγαλμα αφιερωμένο στα ολοκαυτώματα των Ανωγείων, τους πεσόντες του αγώνα. Η εντολή του Μίλλερ, στρατηγού των Ναζί κατακτητών στην Κρήτη για "ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ" του χωριού είναι γραμμένη στα Ελληνικά, τα Γερμανικά και τα Αγγλικά. Τούτος ο τόπος δεν ξεχνά...

Τη Πέμπτη 25 Ιούλη 2013, ανεβήκαμε στον Ψηλορείτη της Κρήτης για να παραστούμε στις εκδηλώσεις των Υακινθείων 2013 και φυσικά περάσαμε από τα Ανώγεια. Στα πλαίσια μιας ανάρτησης, ούτε η ιστορία, ούτε η σημερινή κατάσταση αυτού του μοναδικού τόπου μπορούν να αναλυθούν. Μπορούμε όμως να δώσουμε μια γεύση, ένα κίνητρο για περαιτέρω μελέτη καθώς και λίγα στοιχεία. Να πούμε δηλαδή δυο λόγια, να δείξουμε λίγες εικόνες και να ακούσουμε μερικά τραγούδια για μια μεγάλη Ιστορία...

Το ολοκαύτωμα

πηγές: http://www.anogialand.gr/, http://mediavoxgalanakis.wordpress.com/

Κορυφαίο γεγονός της Αντίστασης του αγωνιζόμενου λαού των Ανωγείων, υπήρξε η καταστροφή και ισοπέδωση του χωριού του. Τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων (1822, 1867, 1944). Άρχισε τη 13η Αυγούστου και κράτησε μέχρι το τέλος του ίδιου μήνα. Στο Αρμί, την κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται εγχάρακτη η διαταγή του Γερμανού στρατηγού φρουράρχου Κρήτης.

“…Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.”

Χανιά 13-8-44 0 Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης X. ΜΙΛΛΕΡ

Κατά τη διάρκεια της Γερμανοκατοχής τα Ανώγεια αναδείχτηκαν σαν ένα από τα μεγαλοπρεπέστερα παραδείγματα συνεχούς αντιστασιακής παρουσίας. Τους Ανωγειανούς διέκρινε η εσωτερική ενότητα, η οργάνωσή τους, η αυτοπειθαρχία τους και η αποφασιστικότητά τους. Το «πρακτικό» που υπέγραψαν στις 15 Αυγούστου 1941 για τη συγκρότηση αντιστασιακής Οργάνωσης που η ουσιαστική ύπαρξή της ανέτρεχε από τις πρώτες μέρες του Ιούνη, μπορεί να είναι η πρώτη πράξη σ’ ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη, που έκφραζε την αυθόρμητη συλλογική απόφαση των κατοίκων μιας περιοχής, να αντισταθούν κατά των δυνάμεων του φασισμού. Να σημειωθεί ότι το Γενάρη του 1942 υπεγράφησαν άλλα δυο πρακτικά.

Το Σεπτέμβριο του 1941 αποφασίστηκε η δημιουργία ένοπλης ομάδας που ονομάστηκε Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων (ΑΟΑ) με λημέρι την Κορακόπετρα και αρχηγό μια ηρωική μορφή, τον ΕΝΩΤΙΚΟ Γιάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη. Με την καθοδήγηση του τα Ανώγεια γίνονται κέντρο όχι της τοπικής αντίστασης, αλλά παγκρήτιο κέντρο αντίστασης κατά των Γερμανών, σε στενή συνεργασία με τις συμμαχικές δυνάμεις. Η εξόντωση του Στεφανογιάννη γίνεται από την πρώτη κιόλας στιγμή στόχος των Γερμανών.

Σε επίσκεψή του (Σεπτ. 1942) ο εκπρόσωπος του συμμαχικού Στρατηγείου και αργότερα αρχηγός της μυστικής συμμαχικής αποστολής αντ/ρχης Νταμπάμπιν «έμεινεν έκπληκτος από την ενθουσιώδη φιλοξενία και το ενωμένο μέτωπο που παρουσίαζαν οι παπάδες, γιατροί, αξιωματικοί, κομμουνιστές και οι γέροντες του χωριού, κάτω από την αρχηγία του Ιωάννη Δραμουντάνη». ΄

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ανωγειανής αντίστασης σε όλο το νησί επιβεβαιώνει και η ίδια η διαταγή ισοπέδωσης των Ανωγείων από το Στρατηγό Διοικητή Κρήτης Βάλτερ Μίλερ, καθώς ξεκινάει με τη φράση λέγοντας χαρακτηριστικά: «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της Αγγλικής κατασκοπείας εν Κρήτη (και συνεχίζει για να αιτιολογήσει τη βάρβαρη πράξη του «και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνο του λοχίου φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή βρήκαν άσυλο και προστασία αντάρτες διαφόρων ομάδων και επειδή διήλθον οι απαγωγείς του Κράϊπε διατάσσομεν την ισοπέδωσιν τούτων και την εκτέλεσιν παντός Άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθή εις απότασης ενός χιλιομέτρου εντός του χωριού και πέριξ αυτού εις απόστασις ενός χιλιομέτρου».)Ο Μίλερ, ανέφερε σε κάποια ώρα της «εξουσίας» του, στη μαύρη Κατοχή: «εγώ θα κάμω τους Κρητικούς να φοβούνται, περισσότερο τους Γερμανούς από ότι εμείς τους αντάρτες. Μέχρι σήμερα μιλούσε η γλώσσα. Από τώρα κι έπειτα, θα μιλήσει το πολυβόλο. Θα γίνουν πολλές χήρες και θα καούν χωριά καινούργια». Και το απέδειξε, εκδικούμενος για την αντίσταση της Κρήτης και για τον Κράϊπε…

Η πρώτη επίσκεψη των Γερμανών στα Ανώγεια θα γίνει το χειμώνα του 1942. Με δυο τάγματα κυκλώνουν το χωριό και προχωρούν σε συλλήψεις. Το χειμώνα αυτό φιλοξενήθηκαν στα Ανώγεια πολλά μέλη αντιστασιακών οργανώσεων και παραγόντων από άλλες περιοχές. Ακολουθούν κρίσιμες συσκέψεις στην Κορακόπετρα, τον Απρίλη και το Μάιο του 1942, για τον καλύτερο συντονισμό όλων των αντιστασιακών οργανώσεων της Κρήτης.

Παρά τις εκτελέσεις και τις βάρβαρες ενέργειες σε βάρος του ντόπιου πληθυσμού οι εντολές για αγγαρείες δεν θα περάσουν.

Υπό αυτές τις συνθήκες και παρά το γεγονός ότι η αντίσταση στην Κρήτη ήταν ενωμένη, αφήνοντας στην άκρη τις όποιες ιδεολογικές διαφορές, οι Άγγλοι με το δικό τους γνωστό τρόπο, του διήρε και βασίλευε, διασπούν την αντίσταση.Οι εξελίξεις αυτές δεν άφησαν ούτε τα Ανώγεια ανεπηρέαστα. Το Μάιο του ΄43 δημιουργούνται δυο οργανώσεις στα Ανώγεια η ΕΟΚ και το ΕΑΜ. Όμως, παρά τη διάσπαση οι δυο οργανώσεις θα βρουν διαύλους επικοινωνίας και συνεργασίας.Στο πλαίσιο αυτό η οργάνωση του ΕΑΜ ανασυγκροτείται, ιδρύοντας την επιμελητεία του Αντάρτη, ενώ παράλληλα οργανώνεται η ΕΠΟΝ και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ.

Το καλοκαίρι του ΄43, ένα χρόνο πριν από το μεγάλο Ολοκαύτωμα, θα προηγηθεί ένα μικρότερο, δείχνοντας τις προθέσεις και τις διαθέσεις των Γερμανών απέναντι στους Ανωγειανούς. Θα καταστρέψουν τα σπίτια 8 Ανωγειανών πατριωτών που αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στις αγγαρείες τους. Το τοπικό ΕΑΜ αντιδρά αμέσως. Για να κρατήσει ψηλά το ηθικό των κατοίκων αποφασίζει την ταχύτερη αποκατάσταση των ζημιών, επιστρατεύοντας όλους τους μάστορες της περιοχής, αξιοποιώντας την εθελοντική εργασία των κατοίκων.

Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, αποφασίζεται η δημιουργία ένοπλου τμήματος με αρχηγό τον Γιάννη Ποδιά και λημέρι την περιοχή Τσουνιά. Να σημειωθεί ότι το ένοπλο τμήμα του μόνιμου ΕΛΑΣ Ρεθύμνου με λημέρι τις Αραβάνες είχε καθοδηγητή τον Ανωγειανό Γεώργιο Χαρ. Σμπώκο. Τρείς μήνες αργότερα η ΑΟΑ κυκλοφορεί προκήρυξη στο Μυλοπόταμο και το Μαλεβίζι στις οποίες κατέγραφε τις νίκες των συμμάχων στην Αφρική και το ρωσικό μέτωπο. Η ενέργεια αυτή κινητοποιεί ακόμα περισσότερο τους κατακτητές, έχοντας πλέον ένα και μοναδικό στόχο, το Στεφανογιάννη, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τους και την προηγούμενη δράση του. Το Φεβρουάριο του 1944 θα κυκλώσουν το χωριό και θα τον συλλάβουν. Όταν ειδοποιήθηκε ήταν αδύνατον να διαφύγει. Αφού τον συλλάβουν, συγκαλούν έκτακτο στρατοδικείο και λίγο αργότερα, παρά την προσπάθεια να δραπετεύσει, τον εκτελούν.

Η απώλεια για την Κρητική Αντίσταση είναι πολύ μεγάλη. Η είδηση μεταδίδεται αστραπιαία από τους Γερμανούς σε όλη την Κρήτη, με ειδικά δελτία ενημέρωσης, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να κάμψουν το ηθικό των αντιστασιακών οργανώσεων. Η μοίρα όπως πάντα έπαιξε το δικό της παιγνίδι. Ο αξιωματικός που διέταξε την εκτέλεσιν του αειμνήστου Στεφανογιάννη μόλις επέστρεψε στο γραφείο του βρήκε ένα τηλεγράφημα που ανέφερε ότι συνεπεία βομβαρδισμού κατέρευσεν η οικία του εν Γερμανία και εφονεύθη η μοναδική 16ετής κόρη του».

Ο θάνατος του Στεφανογιάννη, δυναμώνει ακόμα περισσότερο την ανωγειανή αντίσταση. Στον τιμόνι τον διαδέχτηκε ένας ψύχραιμος, συνετός και αποφασιστικός άνδρας ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, που διαχειρίστηκε ίσως τις πιο δύσκολες καταστάσεις των χρόνων της Κατοχής. (Οπως: Η απαγωγή του Κράιπε, η απαγωγή του στυγερού Αναστάση Συμεωνίδη, το παγκρήτιο σαμποτάζ της 23ης Ιουλίου 1944, το σαμποτάζ της Δαμάστας, το ολοκαύτωμα των Ανωγείων, η μάχη της Μύθιας και των Αξιπέτρων, η μάχη της Φοινικιάς, η παράδοση του Ηρακλείου, ήταν μερικές από τις πολύ δύσκολες καταστάσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Αρχηγός της Α.Ο.Α. Χριστομιχάλης Ξυλούρης).

Την ώρα που οι Ανωγειανοί είναι αποφασισμένοι και προετοιμασμένοι πλέον για όλα, τον Απρίλη του ΄44 στις Αρχάνες, μια ομάδα ανταρτών με άγγλους κομάντος, θα προχωρήσει στη μεγαλύτερη απαγωγή που έγινε στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την απαγωγή του υποστράτηγου Κάρλ Φον Κραϊπε, διοικητή της 22ης Γερμανικής Μεραρχίας. Και σε αυτό το γεγονός η συμβολή της τοπικής αντίστασης είναι καθοριστική με το πέρασμα του στρατηγού μέσα από το χωριό.

Ο βασικός πρωταγωνιστής της απαγωγής, Άγγλος ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ θα πει: «Η αντάρτικη ομάδα των Ανωγείων μας έκρυψε, μας προστάτεψε και μας οδήγησε χωρίς κανένα φόβο. Θυμάμαι τον Κώστα Κεφαλογιάννη, τον Κουντόκωστα, ήταν ένα λαμπρό παλικάρι. Ο Γεώργιος Τυράκης από το Φουρφουρά και εγώ ήρθαμε με ένα γερμανικό αμάξι στο Μυλοπόταμο. Πρωί-πρωί ανεβήκαμε στα Ανώγεια με τα πόδια και όλοι οι χωριανοί μάς γύριζαν την πλάτη -λόγω των γερμανικών στολών- με πολύ εχθρικό τρόπο. Οι γυναίκες έκλειναν με δύναμη τα μπατσούρια και φωνάζανε, «ήρθαν τα μαύρα βούγια στα σπαρτά». Το βράδυ στα Ανώγεια, κρυφτήκαμε στο σπίτι της παπαγιάννενας-Σκουλά. Ο παπα-Γιάννης ήταν στην Μέση Ανατολή, μαθαίνοντας να πηδάει με αλεξίπτωτο. Χρυσοί άνθρωποι κι αυτοί. Οι Ανωγειανοί ήταν όλοι υπέροχοι, από την αρχή μέχρι το τέλος».

 Στο μεταξύ οι κάτοικοι του χωριού βιώνουν το γερμανικό φασισμό, με τις απανωτές επισκέψεις ενός αδίστακτου Γερμανού λοχία του Γιόζεφ Ολενχάουερ, Σήφη, τον ονόμαζαν οι ντόπιοι, που προσπαθεί με κάθε τρόπο να μειώσει τους Ανωγειανούς, μέσα από εξευτελισμούς και αγγαρείες. Ο ρόλος του Ολενχάουερ δεν ήταν μόνο να εκβιάζει και να απειλεί. Κατέγραφε την μορφολογία του εδάφους και υπέβαλε έκθεση στην κεντρική διοίκηση, με ποιο τρόπο θα κυκλώσουν το χωριό. Αυτό δείχνει ότι οι Γερμανοί πολύ νωρίτερα από τις 13 Αυγούστου του 1944 είχαν βάλει ως στόχο να κάψουν τα Ανώγεια.

Σε μια από αυτές του τις αγγαρείες πήρε μαζί του γυναίκες και γέρους. Η απόφαση από το τοπικό γραφείο του ΕΑΜ, για να χτυπηθούν οι Γερμανοί είχε παρθεί από καιρό. Και η ώρα αυτή είχε φτάσει. Με επικεφαλής μια ηρωική μορφή της ΕΑΜΙΚΗΣ και ΕΛΑΣΙΤΙΚΗΣ αντίστασης το Μανώλη Μανουρά ή Σμαϊλομανώλη μια αποφασισμένη ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ, στις 7 Αυγούστου στη θέση Σφακάκι, χτυπάει τους Γερμανούς. Απελευθερώνει τις γυναίκες τα παιδιά. Οι αντάρτες εκτελούν στη συνέχεια το λοχία Ολενχάουερ και τους συνοδούς του, μετά από έκτακτο στρατοδικείο στα Τσουνιά. Της Μάχης στο Σφακάκι, προηγήθηκε η καθοριστική ενέργεια, από Ανωγειανούς ΕΛΑΣΙΤΕΣ της αρπαγής από τους χωροφύλακες 13 πυροβόλων όπλων που θα τα μετέφεραν στο Φρουραρχείο των Γερμανών στο Γενί Γκαβέ. Με τα όπλα αυτά θα δοθεί η Μάχη στο Σφακάκι.

Την επόμενη ακριβώς μέρα στις 8 Αυγούστου του 1944 η ΑΟΑ Ψηλορείτη με επικεφαλής το Νίκο Σταυρακάκη ή Αεροπόρο, θα πραγματοποιήσει μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες στην Ελλάδα και την Κρήτη κατά των Γερμανών, το Σαμποτάζ της Δαμάστας. Στο σαμποτάζ πήραν μέρος και έξι Ρώσοι. Εκεί θα τραυματιστεί βαριά ο Νταμακομανόλης Σπιθούρης, μια εμβληματική μορφή της Κρητικής Αντίστασης. Θα περιπλανηθεί σε όρη και βουνά, τρύπες και σπηλιάρια, όμως, παρά το κυνηγητό των Γερμανών θα σταθεί όρθιος, θα επιζήσει.

Το σύνολο των απωλειών του εχθρού και στις δύο παραπάνω δράσεις ήταν τουλάχιστον 60 Γερμανοί στρατιώτες νεκροί. Για τα Ανώγεια ξημέρωναν δύσκολες μέρες. Ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, έμπειρος μαχητής και άξιος Αρχηγός των ανδρών της Ανωγειανής ομάδος περίμενε τις δυσάρεστες εξελίξεις.

Η γερμανική διοίκηση θα εφαρμόσει τη γνωστή συνταγή των ΕΣ-ΕΣ, ξερίζωμα, ολοκαύτωμα, ισοπέδωση σε όσους πήγαιναν κόντρα στα σχέδια της Άριας Φυλής. Πίστεψαν ότι με το κάψιμο του χωριού θα έκαιγαν και τη αντίσταση των Ανωγειανών, πίστεψαν ότι με την ισοπέδωση θα ισοπέδωναν την τόλμη και την αποφασιστικότητα τους, πίστεψαν ότι με το ξερίζωμα τους, θα ξερίζωναν το αγωνιστικό τους φρόνημα. Διαψεύστηκαν και μάλιστα με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο.

Την νύχτα 12 προς 13 Αυγούστου 1944 τρία γερμανικά τάγματα ενισχυμένα με όλμους και με την υποστήριξη πυροβολικού, του 65ου Συντάγματος μεταφέρθηκαν με 30 αυτοκίνητα στα Σείσαρχα, πέντε χιλιόμετρα πριν τ΄ Ανώγεια με διοικητή τον ταγματάρχη Μάρτεν. Οι Ανωγειανοί σκοποί αντιλήφθηκαν τους γερμανούς και με το σύνθημα «Τράγοι στ΄ αμπέλια», ειδοποίησαν τους κατοίκους και όλοι οι άντρες που βρίσκονταν στο χωριό έφυγαν προς τα βουνά. Μαζί πρόλαβαν και έφυγαν πολλά γυναικόπαιδα. Οι Γερμανοί έφτασαν με τα πόδια στ’ Ανώγεια, τα κύκλωσαν με διπλό κλοιό και εγκατέστησαν φυλάκια στους γύρω λόφους. Όταν άρχισε να ξημερώνει οι γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να εισβάλουν στο χωριό από διάφορες κατευθύνσεις πυροβολώντας στο αέρα για εκφοβισμό. Ύστερα συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί. Στη συνέχεια μια διμοιρία μηχανικού και καταστροφών άρχισε το κάψιμο και την ανατίναξη των σπιτιών με εκρηκτικές ύλες. Τα σύννεφα καπνού της καταστροφής ήταν ορατά από πολύ μεγάλες αποστάσεις. Το 3ο Ολοκαύτωμα είναι πια μια σκληρή πραγματικότητα. Για 24 μερόνυχτα, καίνε, γκρεμίζουν, ανατινάζουν και εκτελούν ανήμπορους και παράλυτους, που δεν μπορούσαν να φύγουν. Περίπου 2.500 γυναικόπαιδα παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς, τον ίδιο δρόμο που είχαν πάρει και πρόγονοι τους, το 1822 και το 1867.

Ο Καζαντζάκης καταγράφει την Ναζιστική κτηνωδία

πηγή: http://www.anogialand.gr/

Τον Ιούλιο του 1945, ένα σχεδόν χρόνο μετά την καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς Ναζιστές, ο Νίκος Καζαντζάκης θα επισκεφθεί τ' Ανώγεια, ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των Γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κρήτη. Μετά από εντολή της κυβέρνησης και με τη βοήθεια των I. Κακριδή, I. Καλιτσουνάκη και Κ. Κουτουλάκη κατέγραψε το χρονικό της καταστροφής. Στην σχετική έκθεση του μεταξύ άλλων αναφέρει:

"Την 13ην οι Γερμανοί συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Καβέ, οπόθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα Ολοκαύτωμαπροέβησαν εις γενικήν λεηλασίαν του χωρίου, πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήλωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο δια δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. To μέγεθος της λεηλασίας θα κατανόηση κανείς, όταν λάβη υπ' όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου. Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν' αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και I. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν.

Δύο αδελψαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραϊσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν' αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. I. Σαλούστρον. Πολλοί άλλοι εφονεύθησαν εις τα πέριξ. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν και τα 4 τυροκομεία της περιοχής και απήγαγον τα ποίμνια των κατοίκων όσα δεν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβουν, τα εφόνευσαν. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία, το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων. Η επίσημος κατάστασις της Νομαρχίας Ρεθύμνης αναφέρει I 17 Ανωγειανούς εκτελεσθέντας κατά την περίοδον της κατοχής"...

Η Ιστορία της αντίστασης κρατά από χρόνια

Πηγή: http://el.wikipedia.org/

Το Μάιο του 1822, στη θέση Σκλαβόκαμπος Μαλεβιζίου, οι Ανωγειανοί νίκησαν τους Τούρκους, με αρχηγό τους το Βασίλη Σμπώκο. Το γεγονός όμως αυτό, στάθηκε αφορμή και στις 14 Ιουλίου του 1822, ο Σερίφ Πασάς που βρήκε το χωριό ερημωμένο, με τους κατοίκους του να πολεμούν στη Μεσσαρά, το υπέβαλε σε λεηλασία και πυρπόληση.

Λίγο πριν από την επανάσταση του 1866, τελέστηκε στα Ανώγεια η συνέλευση για την εκλογή αντιπροσώπων των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης.

Το ίδιο έτος, τρεις Ανωγειανοί άνηκαν στους πεσόντες του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, με το οποίο ηρωικά αποκρούστηκε η απόπειρα κατάληψής του από τον Σερίζ πασά. Σήμερα οι κάτοικοι των Ανωγείων, θεωρούν ως πυρπολητή της Μονής Αρκαδίου, τον Εμμανουήλ Σκουλά και όχι τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη, στον οποίο έχει ευρέως έκτοτε αποδοθεί η πράξη.

Το 1867 ο Ομέρ πασάς κατέλαβε τ' Ανώγεια και το Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Ρεσίζ πασάς προέβη στην πυρπόλησή τους, δεύτερη φορά στην ιστορία του χωριού και 45 μόλις χρόνια μετά από την πρώτη. Οι κάτοικοι των Ανωγείων έλαβαν μέρος στην επανάσταση του 1897 καθώς και στους υπόλοιπους απελευθερωτικούς αγώνες.

Το Τραγούδι και ο Πολιτισμός συντρόφευαν το χωριό στα πιο δύσκολα χρόνια

Πηγή: http://el.wikipedia.org/

Χάρη στο σεβασμό και την αγάπη που αποδίδουν οι Ανωγειανοί στην πολιτιστική κληρονομιά, στα ήθη και στα έθιμά τους, τα Ανώγεια θεωρούνται το επίκεντρο του σύγχρονου Κρητικού πολιτισμού. Από την περιοχή αυτή κατάγονται οικογένειες με σημαντική προσφορά στην Κρητική και στην ευρύτερη Ελληνική παράδοση. Ο Νίκος Ξυλούρης, τα αδέλφια του, Αντώνης (Ψαραντώνης) και Γιάννης Ξυλούρης, ο Βασίλης Σκουλάς, ο Νικηφόρος Αεράκης, ο Μανώλης Πασπαράκης αποτελούν μόνο ένα δείγμα της πλούσιας πολιτιστικής σποράς των Ανωγείων στον σύγχρονο και παγκόσμιο πολιτισμό.

Όπως ξέρουμε εξάλλου, η "Ξαστεριά", το οποίο και ταυτίστηκε με τον αγώνα για τη δημοκρατία και την ελευθερία, τον αγώνα ενάντια στην Αμερικανοκινούμενη Χούντα, ήταν ένα τραγούδι ριζίτικο το οποίο πρωτοτραγούδησε σε πλατύ κοινό ο Νίκος Ξυλούρης στην "Λύδρα" τις πρώτες μέρες της δικτατορίας.

Λίγα τραγούδια για το Ολοκαύτωμα του 44'

Ο άντρας κάνει τη γενιά κι οχι η γενιά τον άντρα...