Δευτέρα 16 Απριλίου 2012

Η Βενεζουέλα σε σημείο καμπής




Του Σαμουέλ Μονκάδα*

Πριν από δέκα χρόνια η λατινοαμερικανική ιστορία έφτασε σε σημείο καμπής. Στη Βενεζουέλα ένα αμερικανοκίνητο πραξικόπημα με στόχο την εκλεγμένη κυβέρνηση του Ούγκο Τσάβες σταματήθηκε μέσα σε λίγες μέρες. Υπήρξε έτσι μια ρήξη με τα πραξικοπήματα και τις δικτατορίες που επιβάλλονταν για να υπερασπιστούν τις οικονομικές ελίτ ρίχνοντας βαριά σκιά πάνω σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική -στην πραγματικότητα το πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή δείχνει τι θα μπορούσε να έχει συμβεί και στη Βενεζουέλα. Αντίθετα, ένα κύμα προοδευτικών κυβερνήσεων σε ολόκληρη την ήπειρο ακολούθησε.

Πολλοί σκοτώθηκαν στις τρεις ημέρες του πραξικοπήματος. Όπως πολλοί άλλοι, είχα φίλους που σκοτώθηκαν από την αστυνομία των πραξικοπηματιών. Οι απώλειες και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν εκτεταμένες και οι δημοκρατικοί θεσμοί ανεστάλησαν. Καθώς είχα εμφανιστεί στην κρατική τηλεόραση την προηγούμενη μέρα για να προειδοποιήσω για το επερχόμενο πραξικόπημα, πίστευα ότι θα συλληφθώ. Στάθηκα τυχερός. Άλλοι, που σύρθηκαν έξω από τα σπίτια τους στη γειτονιά μου, δεν ήταν.

Η αρπαγή της εξουσίας ένωσε μεγάλο τμήμα της παλιάς τάξης -μεγαλοεπιχειρηματίες, μεγιστάνες των ΜΜΕ, γαιοκτήμονες, εκκλησιαστική ιεραρχία- με τις ΗΠΑ. Όλοι αυτοί εναντιώνονταν στις μεταρρυθμίσεις που έδιναν στο Δημόσιο μεγαλύτερο μέρος του πετρελαϊκού πλούτου της χώρας. 

Απέναντί τους βρήκαν όμως εκατομμύρια πολίτες της Βενεζουέλας που για δεκαετίες παρέμεναν στο περιθώριο. Εξεγέρθηκαν, κατέλαβαν τις κεντρικές πλατείες και περικύκλωσαν τα στρατόπεδα αξιώνοντας την άμεση απελευθέρωση του εκλεγμένου προέδρου. Νικώντας το πραξικόπημα, άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Βενεζουέλας.

Δέκα χρόνια μετά αναρωτιέται κανείς πώς συνδέονται τα καθοριστικά αυτά γεγονότα με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μου. Η ήττα του πραξικοπήματος δεν ήταν μόνο μια νίκη για τη δημοκρατία -καθώς τα τελευταία 12 χρόνια έχουν διεξαχθεί στη Βενεζουέλα περισσότερες εκλογικές αναμετρήσεις από όσες διεξήχθησαν τα προηγούμενα 40 χρόνια, πάντοτε με ρεκόρ συμμετοχής.

Ήταν επίσης καταλύτης για την κοινωνική πρόοδο, την οικονομική αλλαγή και έδωσε μια καινούργια βάση για τις διεθνείς σχέσεις. Την επαύριο του πραξικοπήματος δημιουργήθηκε ένα δωρεάν σύστημα υγείας που για πρώτη φορά έδωσε πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη σε εκατομμύρια άτομα. Εκατομμύρια επίσης -κυρίως γυναίκες- έμαθαν να διαβάζουν και να γράφουν. Μια 25ετής κατηφόρα στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ -με τα πραγματικά εισοδήματα να υποχωρούν στο επίπεδο της δεκαετίας του '50- αντιστράφηκε.

Παρ' όλα αυτά, η Βενεζουέλα συνεχίζει να αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Η θεραπεία - σοκ της ελεύθερης αγοράς που εφαρμόστηκε τις δεκαετίες του '80 και του '90 κατέληξε σε κοινωνική καταστροφή. Ορισμένες δυσκολίες είχαν τις ρίζες τους ακόμη πιο παλιά, προϊόντα ενός πετρελαιοπαραγωγού κράτους, βασικός σκοπός του οποίου ήταν να μοιράζει τον πλούτο ανάμεσα σε στενά οικονομικά συμφέροντα και όχι η ανάπτυξη της χώρας. Σήμερα, η παροχή φθηνών κατοικιών για τα εκατομμύρια που ζουν ακόμη σε παραγκουπόλεις, η καταπολέμηση του εγκλήματος και η διαφοροποίηση της οικονομίας συνιστούν τις μεγαλύτερες προκλήσεις.

Ήταν μόνο η ήττα του πραξικοπήματος εκείνη που απελευθέρωσε δυνάμεις για αυτή τη θεμελιώδη αλλαγή. Εκατομμύρια κάτοικοι της Βενεζουέλας ασχολήθηκαν ενεργά με την πολιτική όσο ποτέ στο παρελθόν αναλαμβάνοντας την ανάπτυξη των περιοχών τους μέσω των κοινοτικών συμβουλίων. Αυτή η μαζική συμμετοχή εγγυάται ότι η κατανομή του πλούτου και οι κοινωνικές επενδύσεις δεν αφορούν το πελατειακό κράτος, αλλά τη χειραφέτηση. Και παρέχουν επαγρύπνηση απέναντι στην αναποτελεσματικότητα, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά.

Στην καρδιά του πραξικοπήματος βρίσκονταν θεμελιακές διαφορές για την οικονομική κατεύθυνση της χώρας. Αυτές οι διαφορές υπάρχουν και σήμερα. Ενόψει των προεδρικών εκλογών του Οκτωβρίου η κυβέρνηση πιστεύει ότι οι κρατικές αναπτυξιακές πολιτικές αποτελούν τον καλύτερο τρόπο να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις. Αντιθέτως ο δεξιός υποψήφιος τάσσεται υπέρ της ελεύθερης αγοράς και της επιστροφής στις πολιτικές του ΔΝΤ.

Στις διεθνείς σχέσεις το αμερικανοκίνητο πραξικόπημα άφησε τα σημάδια του. Τα τελευταία δέκα χρόνια οικοδομήσαμε στενότερους δεσμούς από ποτέ με τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Συνεργαζόμαστε στενά με τις χώρες των BRICS, τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και διαθέτουμε περισσότερες πρεσβείες από ποτέ στο παρελθόν, μια απόδειξη της δέσμευσής μας στην εποικοδομητική διπλωματία.

Η διατήρηση του δρόμου της ανεξαρτησίας αποτελεί μια συνεχή πρόκληση την ώρα που αμερικανικές κρατικές υπηρεσίες, όπως το Εθνικό Κληροδότημα για τη Δημοκρατία, δαπανούν εκατομμύρια δολάρια για να υποστηρίξουν κινήσεις που αντιτίθενται στην εκλεγμένη κυβέρνηση. Η συγκεκριμένη μορφή παρέμβασης πρέπει να σταματήσει και ο λαός της Βενεζουέλας να μπορέσει να αποφασίσει ο ίδιος για το μέλλον του. Αυτό ήταν, σε τελική ανάλυση, το ηχηρότερο μήνυμα που έστειλε ο λαός νικώντας το πραξικόπημα.

* Ο Σαμουέλ Μονκάδα ήταν υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Τσάβες τις ημέρες του πραξικοπήματος. Σήμερα είναι πρεσβευτής της Βενεζουέλας στο Λονδίνο

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου