Δ. Καζάκης: Όταν η παγκόσμια οικονομία εγκυμονεί νέα μεγαλύτερα κραχ

του Δημήτρη Καζάκη

Σύμφωνα με τις επίσημες εκθέσεις των διεθνών οργανισμών και επιτελείων, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ακόμη σε ανάρωση, δηλαδή σε ανάκαμψη από την χρηματιστική κρίση του 2008. Κι όπως συνηθίζουν μετά το τελευταίο κραχ όλες οι εκθέσεις των διεθνών οργανισμών προβλέπουν ότι τον επόμενο χρόνο τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Πρόκειται για την υπόσχεση του τυφλού, ότι του χρόνου θα βλέπει.

Ωστόσο, το πρόβλημα της ανεργίας συνεχίζει να οξύνεται, η ανέχεια ακόμη και στον πρώτο λεγόμενο κόσμο, δηλαδή τις ανεπτυγμένες οικονομίες, καλπάζει με τριτοκοσμικούς ρυθμούς και οι πραγματικές οικονομίες συνεχίζουν να σέρνονται σε επίπεδα χαμηλότερα από την περίοδο πριν το 2007. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το επίπεδο επενδύσεων στις ανεπτυγμένες οικονομίες το οποίο συνεχίζει να κατρακυλάει κάτω από το19% του ΑΕΠ. Βρίσκεται δηλαδή στο χαμηλότερο επίπεδο ολόκληρης της μεταπολεμικής περιόδου.

Με κίνητρο όχι το κέρδος, αλλά την κερδοσκοπία.

Το 2013, η παγκόσμια χρηματιστηριακή αγορά συνέχισε να διογκώνεται σημαντικά με ρυθμό αύξησης 17% φτάνοντας τα 64,2 τρις δολάρια. Έφθασε και πάλι το επίπεδο που παρατηρήθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του 2008, πριν την πτώχευση της Lehman Brothers. Αν και τα κεφάλαια που αντλήθηκαν από τα χρηματιστήρια το 2013 δεν πλησίασαν καν το επίπεδο του 2008. Το 2013 αντλήθηκαν γύρω στα 701 δις δολάρια, ενώ το 2008 αντλήθηκαν πάνω από 969 δις δολάρια.

Με άλλα λόγια, η εκτίναξη της κεφαλαιοποίησης των χρηματιστηρίων δεν είχε σαν βασική κινητήρια δύναμη την άντληση κεφαλαίων από τους επιχειρηματικούς ομίλους για επενδύσεις, αλλά την κερδοσκοπία με τίτλους. Επίσης, το 2013 το σύνολο των χρεογράφων, δηλαδή των τίτλων χρέους, ξεπέρασε τα 100 τρις δολάρια παγκόσμια. Δηλαδή γύρω στο 128% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Τι κινεί λοιπόν την παγκόσμια οικονομία; Οι επενδύσεις στην παραγωγή; Τα επιχειρηματικά κέρδη; Ή μήπως η επέκταση της καταναλωτικής δαπάνης στην οικονομία; Τίποτε απ' όλα αυτά. Αυτό που κινεί την παγκόσμια οικονομία είναι η διεθνής χρηματιστική κερδοσκοπία και η διόγκωση των χρηματαγορών πολύ πάνω και πέρα από τα περιθώρια αντοχής και ανοχής της πραγματικής οικονομίας.

Κι ο λόγος είναι απλός. Βασικό κίνητρο της παγκόσμια ιθύνουσας τάξης δεν είναι απλά το ιδιωτικό κέρδος, αλλά η πάση θυσία αύξηση του ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού πλούτου, ο οποίος περιλαμβάνει ρευστό διαθέσιμο χρήμα, καταθέσεις, επενδύσεις στην χρηματαγορά και κάθε μορφής χρηματιστικό τίτλο, που διαθέτουν τα χαρτοφυλάκια των ιδιωτών. Ο ιδιωτικός αυτός χρηματοπιστωτικός πλούτος αυξήθηκε κατά 14,6% το 2013 σε σχέση με το 2012 και έφτασε τα 152,0 τρις δολάρια. Σχεδόν το υπερδιπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ την ίδια χρονιά.

Πόσοι διαθέτουν αυτόν τον πλούτο; Κοντά στα 16,3 εκατ. φυσικά πρόσωπα, ή στο 1,1% του παγκόσμιου πληθυσμού, αντιστοιχεί κοντά στο 50% αυτού του ιδιωτικού πλούτου, ήτοι γύρω στα 72 τρις δολάρια. Δηλαδή όσο το παγκόσμιο ΑΕΠ το 2012.

Η "φούσκα" διογκώνεται όσο δεν παίρνει...

Το 2007 αυτός ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος είχε φτάσει τα 111,7 τρις δολάρια με παγκόσμιο ΑΕΠ, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, τα 56,5 τρις δολάρια. Το 2008 λόγω του κραχ ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος υποχώρησε αισθητά, μειώθηκε κατά 11,0% και έφτασε τα 100,0 τρις δολάρια. Με παγκόσμιο ΑΕΠ της τάξης 61,9 τρις δολάρια.

Ύστερα από αυτή την χασούρα ύψους 11,7 τρις δολαρίων, η παγκόσμια ιθύνουσα τάξη βάλθηκε να ανακτήσει ότι έχασε. Έτσι έβαλε το πολιτικό προσωπικό των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο, αλλά και τα επιτελεία των ευαγών ιδρυμάτων της παγκόσμιας διακυβέρνησης, αφενός, να εκθέσουν περισσότερο τις οικονομίες τους στις χρηματαγορές και, αφετέρου, να ακολουθήσουν πολιτικές λυντσαρίσματος των λαών τους. Έστω κι αν όλα αυτά θα είχαν δραματικές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία παγκόσμια.

Το αποτέλεσμα φάνηκε από τον πρώτο χρόνο μετά το κραχ.  Το 2009 ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος έφτασε τα 111,6 τρις δολάρια. Παρά το γεγονός ότι την ίδια χρονιά το παγκόσμιο ΑΕΠ έπεσε στα 58,7 τρις δολάρια. Η διόγκωση προήλθε κατά κύριο λόγο από τις πολιτικές διάσωσης που ακολούθησε η κυβέρνηση των ΗΠΑ, αλλά και η μετατροπή της Κίνας σε προνομιακό πεδίο κερδοσκοπίας για την παγκόσμια οικονομία.

Το 2010 ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος αυξήθηκε ακόμη περισσότερο και έφτασε στα 121,8 τρις δολάρια.  Με το παγκόσμιο ΑΕΠ στα 64,3 τρις δολάρια. Το 2011 ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος αυξήθηκε ακόμη περισσότερο και έφτασε τα 122,8 τρις δολάρια. Με το παγκόσμιο ΑΕΠ την ίδια χρονιά να φτάνει τα 71,2 τρις δολάρια.

Το 2012 ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός πλούτος εκτινάχθηκε στα 132,7 τρις δολάρια με το παγκόσμιο ΑΕΠ να φτάνει την ίδια χρονιά τα 72,7 τρις δολάρια. Βασικοί μοχλοί της επέκτασης αυτού του πλούτου ήταν για όλα αυτά τα χρόνια και κυρίως το 2012 και 2013, η εκτίναξη του χρέους και η κεφαλαιοποίηση των χρηματιστηρίων. Κι όλα αυτά παρά το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να σέρνεται.

Στην πραγματικότητα τα χρόνια μετά το κραχ του 2008 είχαμε μια επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας που στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην επέκταση των χρηματαγορών. Και συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο και μέσα στο 2014.

Ενώ η διόγκωση των διεθνών χρηματαγορών έχει πιάσει πλέον διψήφιους ετήσιους ρυθμούς, το διεθνές εμπόριο και οι επενδύσεις, ακόμη και ο ρυθμός ανόδου του παγκόσμιου ΑΕΠ είναι σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

...ενώ η πραγματική οικονομία υστερεί

Οι παγκόσμιες εξαγωγές εμπορευμάτων και το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) αυξήθηκε κατά 2,5% το 2012, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η Αφρική και η Βόρεια Αμερική παρουσίασαν τη μεγαλύτερη αύξηση των εξαγωγών εμπορευμάτων από άποψη όγκου, σημειώνοντας 6,0% και 45%, αντίστοιχα. Η υψηλότερη αύξηση των εισαγωγών καταγράφηκε από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, με 11,5% και 8,0%, αντίστοιχα. Οι παγκόσμιες εξαγωγές εμπορευμάτων και το ΑΕΠ είχε θετική ανάπτυξη από την οικονομική κρίση του 2009, αλλά τα ποσοστά τους έχουν μειωθεί σταθερά. Οι εξαγωγές εμπορευμάτων μειώθηκαν από 14,0% σε 2,3% μεταξύ 2010 και 2012, ενώ το ΑΕΠ μειώθηκε από 4,0% σε 2,0% κατά την ίδια περίοδο.

Το παγκόσμιο εμπόριο εμπορευμάτων αυξήθηκε 2,1% το 2013 σε όρους όγκου, πολύ κοντά στην αύξηση κατά 2,3% από το προηγούμενο έτος. Η πρόγνωση του εμπορίου από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου για το 2014 έχει αναβαθμιστεί σε 4,7% από 4,5%, αν και εξακολουθεί να βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο 20 ετών, 5,3% (1983-2013). Μια αύξηση κατά 5,3% στο εμπόριο προβλέπεται για το 2015. Ακόμη όμως κι αν πιάσει αυτή την επίδοση, το παγκόσμιο εμπόριο εξακολουθεί να κάνει χαμηλές πτήσεις σχετικά με την δεκαετία του '90 - την "χρυσή περίοδο" της παγκοσμιοποίησης - και την περίοδο έως το κραχ του 2008.

Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με τις παγκόσμιες άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI). Οι παγκόσμιες άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) αυξήθηκαν κατά 11% το 2013, σε ένα κατ' εκτίμηση επίπεδο της τάξης των 1,46 τρις δολλαρίων ΗΠΑ. Το επίπεδο αυτό βρίσκεται μόλις κάτω από το μέσο επίπεδο του 2005-2007, το οποίο κυμάνθηκε στα 1,49 τρις δολάρια. Πιο συγκεκριμένα. Το ύψος ρεκόρ των άμεσων ξένων επενδύσεων  παγκόσμια επιτεύχθηκε το 2007 όταν ξεπέρασαν τα 2 τρις δολάρια.

Τη χρονιά του κραχ, το 2008, οι παγκόσμιες άμεσες ξένες επενδύσεις έπεσαν στα 1,8 τρις δολάρια, ενώ το 2009 υποχώρησαν ακόμη περισσότερο στα 1,22 τρις δολάρια. Το 2010 παρατηρήθηκε μια περιορισμένη αύξηση φτάνωντας λίγο πάνω από τα 1,4 τρις δολάρια. Το 2011 παρατηρήθηκε η σημαντικότερη αύξηση των παγκόσμιων άμεσων επενδύσεων, οι οποίες έφτασαν στα 1,69 τρις δολάρια.

Ωστόσο, τα δυο επόμενα χρόνια οι παγκόσμιες άμεσες επενδύσεις βυθίζονται λίγο πάνω από 1,3 τρις δολάρια το 2012, ενώ το 2013 έφτασαν μόλις και μετά βίας τα 1,46 τρις. Οι Ροές FDI στις ανεπτυγμένες χώρες παρέμειναν σε ιστορικά χαμηλό ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου (39%) για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Αυξήθηκαν κατά 12% σε 576 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, αλλά μόνο στο 44% της μέγιστης τιμής τους το 2007. Οι ΑΞΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αυξήθηκαν, ενώ οι ροές προς τις Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν την πτώση τους.

Οι ροές ΑΞΕ προς τις αναπτυσσόμενες οικονομίες έφθασαν σε νέα υψηλά από 759 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, αντιπροσωπεύοντας το 52% των παγκόσμιων εισροών ΞΑΕ το 2013. Σε περιφερειακό επίπεδο, οι ροές προς τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, την Αφρική σημείωσαν άνοδο. Οι εισροές ΑΞΕ στις οικονομίες μετάβασης επίσης κατέγραψαν νέο υψηλό από 126 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ - έως 45% από το προηγούμενο έτος, αντιπροσωπεύοντας το 9% των παγκόσμιων εισροών ΑΞΕ.

Οι διασυνοριακές συγχωνεύσεις και εξαγορές (M & As) αυξήθηκαν κατά  5% το 2013, ενώ ανακοινωθείσες επενδύσεις σε αναξιοποίητη ζώνη παρέμειναν αμετάβλητες σε σχέση με το 2012. Οι M & A στις αναπτυσσόμενες οικονομίες ανέκαμψαν στο επίπεδο πριν από την κρίση, κυρίως από τις πωλήσεις σε άλλες πολυεθνικές εταιρείες των αναπτυσσόμενων οικονομιών.

Οι προσδοκίες για ανάκαμψη το 2013 των διασυνοριακών συγχωνεύσεων και εξαγορών δεν υλοποιήθηκαν καθώς οι πολυεθνικές εταιρείες διατήρησαν επιφυλακτική στάση. Η αξία των διασυνοριακών M & A αυξήθηκαν μόνο οριακά κατά 5% για να φθάσουν τα 337 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, το 2013. Η αύξηση αυτή προήλθε κυρίως από την Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία, ιδιαίτερα την Κίνα, τη Σιγκαπούρη και την Ταϊλάνδη.

Η αξία των ανακοινωθέντων νέων σχεδίων επενδύσεων συνέχισαν να μειώνονται το 2013, αν και μόνο ελάχιστα, κατά 1,7% από το προηγούμενο έτος. Λόγω του κραχ, οι πολυεθνικές προσπάθησαν να ανεβάσουν τα νέα σχέδια επενδύσεων, τα οποία ανήλθαν το 2008 σε ύψος ρεκόρ των 1,7 τρις δολάρια. Από την επόμενη χρονιά, όμως, άρχισε η πτώση με αποτέλεσμα το 2013 να μην ξεπερνούν τα 600 δις δολάρια. Κι αυτά αφορούν κυρίως σε χώρες όπως η Νικαράγουα, το Μεξικό, το Ιράκ, η Ιορδανία, η Μιανμάρ και το Βιετνάμ.

Μια παγκόσμια οικονομία έτοιμη να εκραγεί

Η υπερδιόγκωση των χρηματαγορών μπορεί να συνδέεται με την άνοδο της αξίας των μεγάλων περιουσιών, αλλά δεν μπορεί πια να τροφοδοτήσει την επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας. Ούτε καν με τον τρόπο που το έκανε πριν από το κραχ του 2008. Κι έτσι η παγκόσμια οικονομία έχει εγκλωβιστεί σ' έναν φαύλο κύκλο όπου οι μεγάλες περιουσίες αυξάνουν φορτώνοντας χρέη σε λαούς, οικονομίες και κράτη.

Και καθώς οι ανεπτυγμένες οικονομίες βουλιάζουν κάτω από το δυσβάσταχτο βάρος της υπερδιόγκωσης των χρηματαγορών, το ενδιαφέρον έχει στραφεί στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Μόνο που εκεί για να υπάρξει περιθώριο κερδοφόρας τοποθέτησης για το μέγεθος των κεφαλαίων που αργούν, δεν αρκεί απλά η συμπίεση εργατικών αμοιβών και δικαιωμάτων, αλλά η ισοπέδωση ολόκληρων χωρών.

Να γιατί ο πόλεμος στις μέρες μας έχει μετεξελιχθεί σε ένα ακόμη μέσο οικονομικής επέκτασης και πολιτικής. Οι τρομακτικές ευκαιρίες που παρουσιάζει μια χώρα, η οποία έχει ισοπεδωθεί από τον πόλεμο, τις εμφύλιες συρράξεις, ή τις φυλετικές συγκρούσεις, αποτελεί στις μέρες μας το προνομιακότερο πεδίο επένδυσης ξένων κεφαλαίων. Όσο μεγαλύτερη η καταστροφή, τόσο καλύτερα. Όσο μεγαλύτερος ο εξανδραποδισμός του λαού, ακόμη καλύτερα.

Να γιατί σήμερα το να επιμένει κανείς να περιμένει την "ανάκαμψη" της οικονομίας μέσα από το άνοιγμα στις διεθνείς χρηματαγορές είτε για δανεισμό, είτε για ξένες επενδύσεις, δεν είναι μόνο ουτοπικό. Είναι κάτι πολύ χειρότερο. Είναι σαν να προσκαλεί τον Αρμαγεδώνα στην χώρα του. Καμιά οικονομία που βασίζεται στην εισαγωγή κεφαλαίου, είτε δανειακού, είτε επενδυτικού, δεν θα γλυτώσει την εσωτερική της διάλυση, την κατεδάφισή της, ακόμη και με την φωτιά του πολέμου.

Να είστε σίγουροι για ένα πράγμα. Το 2014 θα είναι η χρονιά όπου ο πόλεμος θα αναδειχθεί όχι απλά ως άσκηση της πολιτικής με άλλα μέσα, όπως έγραφε ο Κλαούζεβιτς, αλλά ως ένας από τους βασικούς μοχλούς που το παγκόσμιο σύστημα επιχειρεί να επανεκκινήσει την οικονομία του. Είναι ο καλύτερος τρόπος γενικευμένης καταστορφής υλικών αξιών, προκειμένου να συνεχίσει να αυξάνεται ο όγκος και η αξία των χρηματοπιστωτικών περιουσιών της παγκόσμιας ιθύνουσας τάξης.

Δημοσιεύτηκε στο Χωνί, 18/6/2014