Ούλοι εμείς, 'εφέντη'

Πηγή: http://vickytoxotis.blogspot.com

Μια  ιστορία συλλογικότητας από την Ικαρία...

Μια ιστορία βγαλμένη από την ελληνική φυσιογνωμία και γενναιότητα άλλων εποχών, που καλό θα ήταν να θυμηθούμε σήμερα, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την παρούσα κατάσταση και να εκτοπίσουμε τις διασπάσεις και τα κομματικά κόλπα εις βάρος μας...

Η Ικαρία την περίοδο της φραγκοκρατίας φαίνεται πως είχε περιέλθει στο φέουδο της γενοβέζικης οικογένειας των Justiniani που κατείχαν ακόμη τη Χίο και τη Σάμο. Από εκείνη την εποχή μάλλον προέρχεται ένα δημοτικό τραγούδι για το Κάστρο του Κοσκινά που ξεκινάει με τη φράση "Ανάθεμα τη Γένοβα". Η επέκταση των Οθωμανών φαίνεται πως έκανε τους Γενοβέζους να μαζευτούν σε ένα μέρος που προσφερόταν περισσότερο προς υπεράσπιση, κι έτσι πιθανολογείται ότι μία των ημερών τα μάζεψαν και έφυγαν (ίσως συνοδευόμενοι από τυχόν εκλατινισμένους Έλληνες) με κατεύθυνση τη Χίο, όπου ο οχυρωμένος Ανάβατος απετέλεσε καταφύγιό τους για κάποια χρόνια ακόμα. Οι εναπομείναντες κάτοικοι της Ικαρίας φαίνεται πως αποτραβήχτηκαν στα βουνά και τα οροπέδια, και εκμεταλλευόμενοι το χωρίς φυσικά λιμάνια, απρόσιτο νησί τους, ανέπτυξαν μια ολόκληρη τέχνη "λάθρας" επιβίωσης και πέρασαν σχεδόν ολόκληρο το 16ο αιώνα σε κατάσταση "αφάνειας", ειδικά σε σχέση με κατακτητές και πειρατές.

Η κατάσταση αυτή έλαβε τέλος στα τέλη του 16ου αιώνα, οπότε η οθωμανική διοίκηση μάλλον ανακάλυψε ότι το νησί κατοικείται και διόρισε κάποιον αξιωματούχο με διοικητικές ή δικαστικές αρμοδιότητες. Δεν είμαι σίγουρος αν η αφήγηση αφορά τον πρώτο κατά σειρά διοικητή ή κάποιον από τους διαδόχους του, και δεν ξέρω αν έχουν διασωθεί κάπου τα ονόματα των πρωταγωνιστών της ιστορίας. Φαίνεται πάντως ότι ο εν λόγω αξιωματούχος ήταν ιδιαιτέρως σκληρός και άδικος, ώστε να προκαλέσει τη δίκαια αγανάκτηση του ελληνικού πληθυσμού.

Η παράδοση λέει ότι μια μέρα ο διοικητής αγγάρεψε δύο Καριώτες να τον κουβαλήσουν (με φορείο) από το Φανάρι (στα ανατολικά του νησιού) μέχρι τις Ράχες (στα δυτικά), και τους έταξε κι ένα αρνί δώρο αν έφταναν την ίδια μέρα. Σε ένα σημείο της διαδρομής που λέγεται "Κακόν πέραμα" και είναι ιδιαιτέρως απόκρημνο, ο διοικητής βρέθηκε μαζί με το φορείο στο γκρεμό. Λέγεται μάλιστα ότι το σύνθημα το έδωσε ο ίδιος αυτοπροσώπως, καθώς οι Καριώτες είχαν μια σχετική διχογνωμία για το αν έπρεπε να τον πετάξουν με το φορείο ή να τον κατεβάσουν πρώτα και να τον σκοτώσουν μετά. Έτσι, τον ρώτησαν "Αγά, συγκούδουνο 'α μας το δώκεις τ' αρνί;" (όπου "'α" σημαίνει "θα" και "συγκούδουνο" σημαίνει "με κουδούνι"). Ο αγάς είπε "συγκούδουνο" και αυτή ήταν η τελευταία του λέξη, διότι εξεμέτρησε το ζην μαζί με το φορείο. Η έκφραση "αυτός πήγε συγκούδουνος" στα καριώτικα χρησιμοποιείται με παρόμοιο συνθηματικό νόημα, μέχρι σήμερα.

Ο επόμενος Οθωμανός αξιωματούχος συγκέντρωσε το λαό και ζήτησε να του παραδώσουν τους δράστες για να μην τιμωρηθούν όλοι - αλλά δεν τους παρέδωσαν. Στην επίμονη ερώτηση "Ποιος σκότωσε τον αγά" ελάμβανε ομοθυμαδόν την απάντηση "Ούλοι εμείς εφέντη". Είδε κι απόειδε, κι αντί να τιμωρήσει κανέναν, τους άφησε όλους ήσυχους. Το ηθικό δίδαγμα για τους Καριώτες ήταν ότι η συλλογικότητα εν τέλει ανταμείβεται - και διατήρησαν παρόμοιες συμπεριφορές αλληλεγγύης σε διάφορες περιστάσεις έκτοτε.

Οι Καριώτες συμμετείχαν σε διάφορες εξεγέρσεις της περιόδου της Τουρκοκρατίας, χωρίς πάντως να γράψουν και καμιά μεγάλη σελίδα στην ιστορία του ελληνικού έθνους όπως άλλοι νησιώτες, καθώς πάντα ήταν πολύ λίγοι, πολύ φτωχοί και πολύ ασήμαντοι. Η οθωμανική διοίκηση διατηρήθηκε μέχρι το 1912, οπότε μια "ξαφνική" επανάσταση τις παραμονές των βαλκανικών πολέμων έστειλε τους λιγοστούς Τούρκους στρατιώτες και υπαλλήλους σπίτια τους και ανακήρυξε την "Ελευθέρα Πολιτεία της Ικαρίας" που σύντομα ενώθηκε με την Ελλάδα