Στέλιος Αποστολίδης: Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός

Πηγή: Σχολή Ε.ΠΑ.Μ. - Σεμινάρια Ιούλιος 2012

Το Ενιαίο Παλλαϊκό Μέτωπο όπως όλοι γνωρίζουμε και συμφωνούμε, δημιουργήθηκε προκειμένου να ανατρέψει την σημερινή κατάσταση που έχει περιέλθει η χώρα, από τις εδώ και δεκαετίες εφαρμοζόμενες πολιτικές των αστικών κομμάτων εξουσίας . Ήρθε με σκοπό να καταφέρει να αναθέσει την διακυβέρνηση αυτού του τόπου στον τον ίδιο τον λαό και άρα, είναι ένα κίνημα το οποίο θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε ως ένα ανατρεπτικό – επαναστατικό κίνημα. Όλοι από εμάς γνωρίζουμε ή έστω αντιλαμβανόμαστε ότι ο λαός σε αυτήν την μάχη, το μόνο όπλο που έχει είναι η οργάνωση . Η οργανωτική εκείνη δομή που θα τον βοηθήσει να πετύχει τον στόχο του ,η οργανωτική εκείνη δομή που θα αποτελεί «όπλο στα χέρια του». Αντιλαμβανόμαστε επίσης ότι το ΕΠΑΜ καλείται να δώσει μάχες σε περιβάλλοντα εχθρικά , άλλοτε σε συνθήκες δημοκρατικοφάνιας όπως οι σημερινές και άλλοτε ίσως, ή καλύτερα μάλλον, σε συνθήκες παρανομίας.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας λαός ,ένα κίνημα καλείται να δώσει μια τέτοιου είδους μάχη , υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα και στην Ελληνική αλλά και στην παγκόσμια ιστορία . 

Παραδείγματα στα οποία βλέπουμε ήττες αλλά και νίκες των κινημάτων αυτών. Εμείς, οφείλουμε να δούμε και τις δύο περιπτώσεις , και στην περίπτωση της ήττας , αφού διαπιστώσουμε το λόγο , την αιτία που οδήγησε στην ήττα, αυτή, να αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγή ,ενώ εξετάζοντας την περίπτωση της νικηφόρας έκβασης του αγώνα, να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Πιστεύω πως το ποιο λαμπρό παράδειγμα θετικής – νικηφόρας έκβασης ενός τέτοιου είδους αγώνα είναι αυτή του 1917, από τους μπολσεβίκους με την οκτωβριανή επανάσταση. Μπορεί κάποιοι από εμάς να μην είμαστε αριστεροί ή κομουνιστές και να μη βλέπουμε με θετικό μάτι αυτή την ιστορία , όλοι μας όμως , μας αρέσει δεν μας αρέσει, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι επέτυχαν το σκοπό τους και αναφέρομαι μέχρι στο σημείο εκείνο που κατέλαβαν την εξουσία, χωρίς να εξετάζω την περεταίρω πορεία της ιστορίας , η οποία και βεβαίως έχει τρομερό ενδιαφέρον και πρέπει να συζητηθεί προκειμένου να αποφύγουμε- αν βρεθούμε στη ίδια θέση – παρόμια λάθη, αλλά σήμερα δεν θα επεκταθώ σε αυτό . Δεν θα επεκταθώ και θα συγκεντρωθώ στο δρόμο για την κατάληψη της εξουσίας και σε ένα από τα εργαλεία εκείνα που βοήθησαν στην επιτυχία τους και αναφέρομαι σε αυτό της οργάνωσης. Όπως είπα και παραπάνω η οργάνωση του λαού έναντι του δυνάστη του είναι το Α & το Ω ,« Στον αγώνα για την εξουσία ,το προλεταριάτο δεν έχει άλλο όπλο παρά την οργάνωση» (Λένιν )..

Η οργάνωση λοιπόν , ο καταστατικός χάρτης κάτω από τον οποίο οι μπολσεβίκοι λειτούργησαν και ο οποίος δεν επέτρεψε την διάλυσή τους ή τον αποπροσανατολισμό τους , στη πάλη για εξουσία. Ποιο συγκεκριμένα θα αναφερθώ και θα προσπαθήσω να αναλύσω με όσο πιο απλό τρόπο μπορώ , ένα θέμα το οποίο για άλλους είναι κόκκινο πανί και για άλλους ευαγγέλιο , ένα θέμα η σύλληψη του οποίου είναι προϊόν έρευνας παλαιότερων μαχών του εργατικού κινήματος, νικηφόρων ή μη. Δηλαδή στο θέμα του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Εννοείται ότι δεν θα ασχοληθώ καθόλου με αστικά κόμματα στα οποία από το δίπτυχο, δημοκρατικός- συγκεντρωτισμός ,λείπει το πρώτο σκέλος και παραμένει μόνο το δεύτερο. Θα προσπαθήσω να αναλύσω τη σημαίνει , πως επιτυγχάνετε η απαραίτητη ισορροπία μεταξύ δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού , τι προσφέρει ( είναι επιβολή ή διαφύλαξη της δημοκρατίας ) και τέλος, πρέπει και αν ναι , απαντάτε στο δικό μας καταστατικό ;

Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι μια οργανική μέθοδος που χρησιμοποίησαν οι Μπολσεβίκοι για να κάνουν την Ρωσική Επανάσταση και θέλοντας να δώσουμε έναν ορισμό θα μπορούσαμε να πούμε ότι δημοκρατικός συγκεντρωτισμός είναι η ‘’δημοκρατία στη συζήτηση, συγκεντρωτισμός στη δράση’’, μέσα σε μια στρατηγική της οικοδόμησης ενός ‘’κόμματος πρωτοπορίας.’’ Tο δημοκρατικό σκέλος αυτής της οργανωτικής μεθόδου αναφέρεται στην ελευθερία των μελών του πολιτικού κόμματος – κινήματος να συζητούν και να ανταλλάσουν απόψεις γύρο από θέματα σχετικά με την πολιτική και τον προσανατολισμό του κινήματος , αλλά ,όταν η απόφαση του κινήματος οριστικοποιείται με απόφαση της πλειοψηφίας , αναμένεται από όλα τα μέλη να υποστηρίξουν αυτή την απόφαση. Η τελευταία παράμετρος εκφράζει το συγκεντρωτικό σκέλος της μεθόδου. Την έννοια την πρωτοεπεξεργάστηκε ο Λένιν, στον αγώνα του για συγκεντρωτισμό και ενάντια στην νοοτροπία ‘’κλίκας’’ το 1901, αν και ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται γενικότερα το 1917. Η οργανωτική μέθοδος με την οποία χτίστηκε το κόμμα των μπολσεβίκων ήταν αποτέλεσμα προσαρμογών στη βάση των παλιότερων επιτυχιών και αποτυχιών του εργατικού κινήματος στις συγκεκριμένες συνθήκες της Ρωσίας. Για παράδειγμα, τα εργατικά συνδικάτα υποβάλουν τις προτάσεις της ηγεσίας σε ψήφο σε μαζικές συγκεντρώσεις και μετά προσπαθούν να επιβάλλουν την απόφαση της πλειοψηφίας. Υπάρχουν ορισμένες αλληλένδετες όψεις του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού: ο καθαρισμός των μελών, η συμμετοχική δημοκρατία , η ενότητα στη δράση και η ισορροπία ανάμεσα στον συγκεντρωτισμό και τη δημοκρατία.

Ο καθορισμός των μελών: Οι διαφορετικοί οργανισμοί έχουν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για το στάτους του ‘’μέλους’’. Μια μικρή ομάδα στρατιωτών πίσω απ’ τις γραμμές του εχθρού έχει μια πολύ αυστηρή αντίληψη για το ποιους περιλαμβάνει, και κατά συνέπεια, μια πολύ αυστηρή έννοια για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις κάθε μέλους. Ένα ευρύ κοινωνικό κίνημα, απ’ την άλλη έχει μια θολή μόνο αντίληψη του ποιος είναι μέλος, και τα μέλη του έχουν μόνο περιορισμένη αφοσίωση. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών διαφέρουν ανάλογα με το κριτήριο της συμπερίληψης κάποιου ως μέλους. Από την άλλη πλευρά, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών, είτε είναι πολλά είτε λίγα, πρέπει να βρίσκονται ‘’σε ισορροπία’’.

Συμμετοχική δημοκρατία: εξυπακούει την ευρύτερη, πιο δημοκρατική και πιο εξαντλητική συζήτηση πριν από κάθε απόφαση, δίνει έμφαση στο δικαίωμα του λαού να καθορίσει μόνος του τη δράση του , και αντιτίθεται στον διαχωρισμό νομοθετικών και εκτελεστικών κλάδων, δηλαδή στον διαχωρισμό εργασίας ανάμεσα στην διοίκηση και την εργασία, τη θεωρία και την πρακτική. Κατά συνέπεια, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εξυπακούει ότι μία οργάνωση πρέπει να είναι έτσι δομημένη ώστε να δίνει την δυνατότητα κάθε μέρους της οργάνωσης να συμμετέχει στον καθορισμό πολιτικών από τη μία και να εργάζεται γι’ αυτές από την άλλη.

Ενότητα στη δράση: Η ενότητα είναι βασικό ζήτημα επιβίωσης για την οργάνωση και δεν μπορεί να επιτευχθεί με ‘’διαταγές από πάνω’’, αλλά μπορεί να βασιστεί μόνο στη συμφωνία και στην αφοσίωση που επιτυγχάνεται με τα μέσα της συμμετοχικής δημοκρατίας ανάμεσα σε μέλη των οποίων η αφοσίωση στην οργάνωση συνάδει με τα δικαιώματα τους μέσα σ’ αυτή. Όταν αποφασίζετε μια πολιτική μέσω παρατεταμένης και ολοκληρωμένης συζήτησης ανάμεσα σ’ αυτούς που πρέπει να την κάνουν, τότε η ενότητα στη δράση επιτυγχάνεται εύκολα. Όμως η ‘’δράση’’ εξυπακούει αναπόφευκτα την ύπαρξη εμποδίων που δεν είχαν προβλεφθεί και αλλαγών οι οποίες απαιτούν άμεση και συντονισμένη ανταπόκριση. Έτσι ο αποτελεσματικός συντονισμός στη δράση προϋποθέτει ηγεσία, στην οποία να υπάρχει υπακοή χωρίς συζήτηση. Συνεπώς, η ενότητα στη δράση περιλαμβάνει απαραίτητα την αποδοχή της ηγεσίας. Αυτό είναι το πρόβλημα που έχει δημιουργήσει τα περισσότερα παράπονα και διχογνωμίες γύρο από τον Δ. Σ..

Η ισορροπία ανάμεσα στον συγκεντρωτισμό και τη δημοκρατία: Μια μικρή ομάδα στρατιωτών που δέχονται τα πυρά του εχθρού θα έκανε λάθος αν υπέβαλλε την τακτική της σε εξαντλητική συζήτηση – ο ολοκληρωτικός συγκεντρωτισμός είναι η καλύτερη πολιτική, με ένα μέλος να αναλαμβάνει την ευθύνη να δώσει οδηγίες. Από την άλλη πλευρά ένα συνδικάτο που αποφασίζει αν θα δεχτεί ή όχι την προσφορά του αφεντικού ή θα συνεχίσει την απεργία μπορεί και πρέπει να πάρει όσο χρόνο είναι απαραίτητο για να βεβαιωθεί ότι κάθε μέλος της απεργίας συμφωνεί για το τι πρέπει να γίνει: η ημερήσια διαταγή είναι ,η συναινετική λήψη αποφάσεων και οι ‘’αρχηγοί’’ πρέπει να παραμερίζουν εθελοντικά τον εαυτό τους. 

Έτσι, η ισορροπία ανάμεσα στη δημοκρατία και τον συγκεντρωτισμό πρέπει να αλλάζει ανάλογα με τις συνθήκες. Η υπερβολικά πολλή δημοκρατία στη δράση οδηγεί στην αποδιοργάνωση και την σύγχυση, και συνήθως στην ήττα, ο υπερβολικός συγκεντρωτισμός στη συζήτηση οδηγεί στον γραφειοκρατισμό, στις κακές αποφάσεις, και στην απώλεια της αφοσίωσης ανάμεσα στα μέλη.

Ο Δ.Σ. Ορίζει μια ιεραρχική μορφή λήψης αποφάσεων και οργάνωσης με συνδυασμό στοιχείων άμεσης & έμμεσης δημοκρατίας όπως : 1) εκλογή των οργάνων από τα κάτω προς τα πάνω , 2) ευθύνη όλων των δομών και προς τις κατώτερες και προς τις ανώτερες δομές, 3) υπακοή της μειοψηφίας στην πλειοψηφία 4) οι αποφάσεις των ανώτερων δομών είναι υποχρεωτικές για τις κατώτερες δομές.

Μόνο μέσο του Δ.Σ. είναι εφικτό να επιλεγούν στελέχη σε καθοδηγητικά όργανα του κινήματος ικανά για τον ρόλο που επιλέχτηκαν , γιατί η επιλογή δεν γίνεται απλά μέσο ενός κομματικού ας πούμε μηχανισμού ,αλλά απαραίτητο κριτήριο επιλογής είναι εκτός από αυτό των ικανοτήτων και των γνώσεων ,αυτό της συνεισφοράς και της δουλειάς που προσφέρει το μέλος που επιλέγεται . Είναι αυτονόητο ότι ένα άτομο το οποίο παρουσιάζει μια μεγαλύτερη κινητικότητα ή δραστηριοποίηση σε σχέση με τα υπόλοιπα, αυτόματα να επιλεγεί και να προταθεί από το σώμα προκειμένου να αναλάβει μια ηγετική θέση. Είναι απαραίτητο στοιχείο αυτή η παράμετρος ( της προσφοράς) , ούτως ώστε το άτομο αυτό να χαρακτηριστεί ως αιρετό και δεν αρκεί μόνο η «ξερή» ψήφιση του. Δηλαδή της επιλογής του ως υποψήφιο έχει προηγηθεί η μέχρι τώρα δράση του. Από την άλλη μεριά τα άτομα που καλούνται να ηγηθούν πρέπει να αναλαμβάνουν και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη νέα τους θέση, χωρίς να ξεχνούν και τις υποχρεώσεις τους, αυτές που είχαν σαν απλά μέλη και έτσι να μην παρατηρείται κατάχρηση των δικαιωμάτων που προκύπτουν από την θέση που αναλαμβάνουν. Η περιορισμένη θητεία , η κριτική , η ανακλητότητα , η ελεύθερη παρακολούθηση των όποιων εργασιών, του όποιου οργάνου, από οποιονδήποτε το επιθυμεί είναι συστατικά που στοιχειοθετούν την αμφίδρομη σχέση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ βάσης και ηγεσίας προκειμένου να λειτουργεί η δημοκρατία αλλά και ο συγκεντρωτισμός αναλόγως των υπαρχουσών την δεδομένη στιγμή συνθηκών. Ας σκεφτούμε λίγο τον τρόπο λειτουργίας του κινήματος σε συνθήκες παρανομίας ; Μέχρι ποιο βαθμό θα μπορεί σε τέτοιες συνθήκες να λειτουργεί η δημοκρατία ; Πως μπορεί και σε ποιο βαθμό ένα παράνομο κίνημα να λειτουργεί αμεσοδημοκρατικά ; εννοείται ότι στον βαθμό που μπορεί να συμβεί θα λειτουργήσει και πρέπει να λειτουργήσει η δημοκρατία , αλλά πόσο μυαλό θέλει για να καταλάβει κάποιος ότι σε τέτοιες συνθήκες ο συγκεντρωτισμός ίσως αποδειχτεί μάνα εξ ουρανού; ,τηρουμένων βεβαίως των απαραιτήτων συνθηκών και προϋποθέσεων δημιουργίας του μέσα στο κίνημα.

Άρα αν ένα κίνημα θέλει να ανατρέψει ένα σύστημα απολυταρχικό , να αρπάξει την εξουσία από αυτούς που καταδυναστεύουν το λαό , αν δηλαδή στα σοβαρά πιστεύει ότι δημιουργήθηκε για να επιτελέσει αυτό τον ρόλο, τότε από ιδρύσεως του, πρέπει να βάλει τα απαραίτητα εκείνα θεμέλια για να οικοδομήσει μια οργάνωση ικανή , ευέλικτη και ισορροπημένη η οποία θα αποτελεί όπλο στα χέρια του. Αυτά τα χαρακτηριστικά , (της ευελιξίας , της ικανότητας και της ισορροπίας) βρίσκονται σε μια ζυγαριά η οποία γέρνει ανάλογα με τα δεδομένα πότε προς την δημοκρατία και πότε προς τον συγκεντρωτισμό , χωρίς κανένας από τους δύο να αναιρεί – καταργεί τον άλλο ,αλλά αντιθέτως τους πλέκει με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε ο ένας να εξαρτάται από τον άλλο ή καλύτερα ο ένας να συμπληρώνει τα κενά που ο άλλος δημιουργεί, έχοντας σαν πρώτιστο μέλημα την επίτευξη του αρχικού σκοπού, δηλαδή τη τελική νίκη του λαού και άρα την νίκη του οργανωμένου κινήματος , αποφεύγοντας έτσι τυχόν αποπροσανατολισμούς ή φράξιες και τελικά την μοιραία διάλυσή του.

Τέλος τέτοια στοιχεία που συνάδουν με τον Δ. Σ. την ισορροπία , την ευελιξία κτλ μπορούμε να βρούμε και στο δικό μας καταστατικό ρίχνοντας μια ματιά στα άρθρα ( 6 σελ. 3 , 11 & 13 σελ. 4 , 38 σελ. 11)

ΑΘΗΝΑ 7/7/12 ΣΤΕΛΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ