Γ. Στάμκος: Ναζί στην υπηρεσία των ΗΠΑ

του Γιώργου Στάμκου

Καλοφυλαγμένο μυστικό επί δεκαετίες υπήρξε η ανίερη συμμαχία που συνέπτυξε μεταπολεμικά το κράτος των ΗΠΑ με τα υπολείμματα του ηττημένου ναζιστικού καθεστώτος και συγκεκριμένα με Ναζί επιστήμονες και στρατιωτικούς που θα μπορούσαν κάλλιστα να χαρακτηριστούν και να καταδικαστούν ως εγκληματίες πολέμου. Με καθυστέρηση σχεδόν επτά δεκαετιών η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγνωρίζει πλέον πως οι μυστικές υπηρεσίες της στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου χρησιμοποίησαν ως κατασκόπους κ.α. εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης περισσότερους από χίλιους Ναζί, παραβλέποντας το γεγονός πως οι πιο πολλοί ήταν  εγκληματίες πολέμου.

Η εφημερίδα The New York Times σε πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ στο φύλλο της Δευτέρας 27 Οκτωβρίου 2014 αποκάλυψε, έπειτα από σχετική έρευνα εγγράφων κρατικών υπηρεσιών, κυρίως της CIA και του FBI, που αποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα, ότι  αυτή "η ευρεία χρησιμοποίηση των Ναζί κατασκόπων έλαβε διαστάσεις κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και υποστηριζόταν από τους δυο τιτάνες των μυστικών υπηρεσιών της δεκαετίας του 1950, τον επί μεγάλο διάστημα αρχηγό του FBI Xουβερ και τον διευθυντή της CIA Άλεν Ντάλες". Έτσι, ακόμη κι αν κάποιος αποκάλυπτε την ύπαρξη ενός Γερμανού εγκληματία πολέμου στο έδαφος των ΗΠΑ και ζητούσε από το αμερικάνικο Υπουργείο Δικαιοσύνης  τη σύλληψή του, τότε  παρενέβαινε από τη σκιά κάποια μυστική υπηρεσία και σταματούσε κάθε περαιτέρω ενέργεια.  Μια τέτοια περίπτωση ήταν ο αξιωματικός των SS Ότο φον Μπόλσβιγκ, έμπιστος σύμβουλος του διαβόητου Άντολφ Άιχμαν και συγγραφέας του “Μεθοδολογίου για το πώς πρέπει να τρομοκρατούνται οι Εβραίοι”. Αυτός είχε το 1954 την προσωπική κάλυψη του τότε αρχηγού του FBI κι έτσι εξουδετερώθηκε  η εντολή του Υπουργού Δικαιοσύνης για τη σύλληψη του.

Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις των NY Times o Αμερικανικός Στρατός, η CIA καθώς και άλλες κρατικές υπηρεσίες "αξιοποίησαν τουλάχιστον χίλιους πρώην Ναζί και συνεργάτες τους ως κατασκόπους και πληροφοριοδότες μετά τον πόλεμο”, με βάση και την παραδοχή του Ρ. Μπράιτμαν, που ήταν μέλος του κυβερνητικού συμβουλίου που έκανε τον καταμερισμό των Γερμανών εγκληματιών πολέμου.

Ακόμη κι όταν τέλειωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, και συγκεκριμένα το 1994 το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ετοιμαζόταν να παραπέμψει σε δική κάποιον συνεργάτη των Ναζί και της Γκεστάπο με το όνομα Αλεξάντρας Λιλέικις, κατά του οποίου υπήρχαν συγκεκριμένα στοιχειά ότι με διαταγή του εκτελέστηκαν με πολυβόλο 60.000 Εβραίοι στη Λιθουανία. Ωστόσο η CIA εμπόδισε κάθε ενέργεια εναντίον του. Ο λόγος; Το 1952 τον είχε στρατολογήσει ως κατάσκοπο στην τότε Ανατολική Γερμανία με μισθό 1.700 δολάρια το χρόνο (εκείνης της εποχής) και δυο χρόνια αργότερα μετακινήθηκε στην Αμερική, πάντοτε στην υπηρεσία της CIA.

Αυτές οι περιπτώσεις όμως αποτελούν μονάχα την κορφή του παγόβουνου, καθώς δεν είναι πλέον μυστικό πως αρκετοί Ναζί επιστήμονες, που ήταν εγκληματίες πολέμου, βρισκόταν πίσω από την μεταπολεμική τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ. Επιστήμονες, τεχνογνωσία και γερμανική τεχνολογία ήταν άλλωστε ένα από τα πολυπόθητα λάφυρα του πολέμου, όπως παραδέχθηκε το 1944 και ο Υποστράτηγος σερ Ρόναλντ Γουίκς, υπαρχηγός του ΓΕΣ της Μεγάλης Βρετανίας: «Ο γερμανικός εξοπλισμός είναι ανώτερος από τον δικό μας. Η άμεση απόκτηση των γερμανικών προγραμμάτων για την έρευνα, σχεδίαση και ανάπτυξη οπλικών συστημάτων, αποτελεί τον βασικότερο μεταπολεμικό στόχο, συνιστώντας ενδεχομένως και τη μοναδική μορφή πολεμικών αποζημιώσεων που είναι δυνατόν να αποσπαστεί από τη Γερμανία».

Ναζί επιστήμονες: τα λάφυρα των Συμμάχων

Μετά την κατάληψη και συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 8 Μαΐου του 1945, οι Σύμμαχοι ρίχτηκαν σ’ έναν φρενήρη αγώνα δρόμου για την απόκτηση της «μερίδας του λέοντος» τόσο της ναζιστικής τεχνολογίας, όσο και των Γερμανών επιστημόνων που την ανέπτυξαν. Πυρηνικοί αντιδραστήρες, αεροσκάφη Στελθ, συνθετικά καύσιμα, πύραυλοι V-2, πυραυλοκινητήρες, συστήματα τηλεκατεύθυνσης, κινητήρες jet, αλλά και αποτελέσματα πολλών βιοϊατρικών ερευνών και πειραμάτων (κυρίως πάνω σε αιχμαλώτους πολέμου και σε «αναλώσιμες» μειονότητες), ήταν κάποια από τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα της Ναζιστικής Γερμανίας, που Αμερικανοί και Ρώσοι έδωσαν πραγματική μάχη για να τα αποκτήσουν και να τα αναπτύξουν για λογαριασμό τους. Μάλιστα έχει υποστηριχθεί πως η λαφυραγωγία των ναζιστικών σχεδίων, τεχνολογιών και επιστημόνων πυροδότησε την εξοπλιστική κούρσα του Ψυχρού Πολέμου!

Το καλοκαίρι του 1945 πολλοί Γερμανοί επιστήμονες, τεχνικοί και ειδικοί ήταν ήδη έγκλειστοι σε διάφορα στρατόπεδα των Ρώσων, Αμερικανών και Βρετανών, που ανταγωνίζονταν σκληρά για τη στρατολόγηση και την εξασφάλιση των υπηρεσιών τους. Δεν είχε σημασία αν οι περισσότεροι Γερμανοί επιστήμονες ήταν εγκληματίες πολέμου και είχαν υπηρετήσει πιστά τον ναζιστικό σκοπό. Η προοπτική της απώλειας των επιστημονικών και βιομηχανικών υπηρεσιών που θα προσέφεραν όλοι αυτοί οι Γερμανοί ειδικοί ανάγκασε τους Συμμάχους να τους περάσουν μαζικά μέσα από μια «κολυμπήθρα του Σιλωάμ», και να τους αθωώσουν έτσι ώστε να επωφεληθούν από τις υπηρεσίες τους.

Βέβαια δεν μπόρεσαν να εξιλεωθούν έτσι όλοι οι Ναζί επιστήμονες, ειδικά όσοι είχαν την ευθύνη των λεγόμενων «ιατρικών πειραμάτων» του Νταχάου ή των βιοϊατρικών πειραμάτων σε κρατούμενους των στρατοπέδων συγκέντρωσης, που έβρισκαν έτσι φρικτό θάνατο στο βωμό της ναζιστικής “επιστήμης”. Όταν στη Δίκη της Νυρεμβέργης δικάστηκαν και καταδικάστηκαν για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» ορισμένοι Γερμανοί επιστήμονες, κανένας επιστήμονας που εργάστηκε στο στρατόπεδο του Νταχάου δεν δήλωσε μεταμέλεια. Μάλιστα ο δρ. Καρλ Μπραντ (Carl Brandt), ο προσωπικός θεραπευτής του Χίτλερ, όταν ρωτήθηκε από τους δικαστές «τι είναι αυτό που κάνει ένα πείραμα σημαντικό ή ασήμαντο», απάντησε κυνικά πως δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα σ’ ένα πείραμα χωρίς να πληρωθεί ένα συγκεκριμένο τίμημα σε ανθρώπινες ζωές. Αμερικανοί δικαστές και ψυχίατροι χαρακτήρισαν τους περισσότερους Ναζί επιστήμονες «νευρωτικούς ψυχοπαθείς», όπως άλλωστε και τον αρχηγό τους, τον Αδόλφο Χίτλερ. Από τους Ναζί επιστήμονες που δικάστηκαν στη Δίκη της Νυρεμβέργης οι επτά, ανάμεσά τους και ο δρ. Μπραντ, εκτελέστηκαν και οι εννέα παρέμειναν στη φυλακή για πολλά χρόνια. Οι έρευνες τους όμως πάνω στο Mind Control, στη χορήγηση μεσκαλίνης και στην ύπνωση, ενέπνευσαν τους Αμερικανούς συναδέλφους τους που εργάστηκαν αργότερα για λογαριασμό της CIA…

Η περίπτωση του Βέρνερ φον Μπράουν

Για να μπορέσει η αμερικανική κυβέρνηση να επωφεληθεί στο έπακρο από την εμπειρία και τις γνώσεις των περισσοτέρων Ναζί επιστημόνων, που λόγω του παρελθόντος τους δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν με τυπικούς όρους μια βίζα μετανάστευσης στις ΗΠΑ, δημιούργησαν μια σειρά από μυστικά προγράμματα, όπως το PAPERCLIP, PROJECT 63, NATIONAL INTEREST κ.α. Εκτιμάται πως μέσω αυτών των μυστικών προγραμμάτων περισσότεροι από 1.000 Ναζί επιστήμονες και οι οικογένειές τους μεταφέρθηκαν μυστικά στις ΗΠΑ και εργάστηκαν στη συνέχεια για λογαριασμό της αμερικανικής κυβέρνησης. 

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του «πατέρα» της πυραυλικής τεχνολογίας Βέρνερ φον Μπράουν (Verner von Braun). Ο φον Μπράουν ήταν υπεύθυνος του μυστικού ναζιστικού πυραυλικού προγράμματος κατασκευής των V-2, ο πρώτος πύραυλος των οποίων κτύπησε το Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1944. Οι πύραυλοι αυτοί εκτοξεύονταν από τη βάση του Peenemunde στη Βαλτική Θάλασσα, και αποτελούσαν τμήμα των λεγόμενων «θαυματουργών όπλων» που σύμφωνα με τον Χίτλερ θα εξασφάλιζαν την τελική επικράτηση των Γερμανών στο πόλεμο. Οι πρωτοποριακοί αυτοί πύραυλοι κατασκευάζονταν στο εργοστάσιο στο Μίτλεβερκ, όπου και παρείχαν καταναγκαστική εργασία χιλιάδες κρατούμενοι από το γειτονικά στρατόπεδο συγκέντρωσης «Ντόρα», όπου δούλεψαν μέχρι θανάτου τουλάχιστον 20.000 αιχμάλωτοι. Όταν το 1945 οι Αμερικανοί στρατιώτες μπήκαν σ’ αυτό το στρατόπεδο ανακάλυψαν έκπληκτοι 6.000 φρέσκα πτώματα, καθώς οι Ναζί προσπαθούσαν έστω και την τελευταία στιγμή να σβήσουν τα ίχνη και τις μαρτυρίες των εγκλημάτων τους. Οι ελάχιστοι επιζήσαντες μάρτυρες είπαν πως οι εργάτες-αιχμάλωτοι έτρωγαν μόνον μία φέτα ψωμί με μαργαρίνη την ημέρα, δέρνονταν καθημερινά, ενώ όταν κάποιοι απ’ αυτούς προσπάθησαν να σαμποτάρουν το πρόγραμμα ουρώντας… πάνω στους πυραύλους, κρεμάστηκαν μαζικά μέσα στις σήραγγες όπου δούλευαν! Φυσικά και ο φον Μπράουν ήξερε για όλα αυτά, ενώ συνεργάζονταν με τον διοικητή του στρατοπέδου Δρ. Άλμπιν Σαβάτζι, που ήταν υπεύθυνος αυτής της θανάσιμης μεταχείρισης…

Αν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η «Έκθεση Ασφαλείας OMGUS» περιέγραφε τον φον Μπράουν ως «ένθερμο Ναζιστή» και «απειλή για την ασφάλεια των ΗΠΑ», εντούτοις αυτό δεν εμπόδισε, αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, τη στρατολόγηση του από την αμερικανική κυβέρνηση. Μαζί με τον προϊστάμενό του Γουόλτερ Ντόρνμπεργκερ και τουλάχιστον 100 ακόμη Γερμανούς πυραυλικούς επιστήμονες και ειδικούς, που εργάζονταν στο πρόγραμμα V-2, ο φον Μπράουν, που παραδόθηκε οικειοθελώς στους Αμερικανούς στη Βαυαρία στις αρχές του 1945, κατέληξε, μέσω του προγράμματος PAPERCLIP, σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις στην έρημο του Νέου Μεξικού, όπου και ανέπτυξε την πρωτοποριακή πυραυλική του τεχνολογία για λογαριασμών των νικητών Αμερικανών.

Χάρη στον φον Μπράουν και στους συνεργάτες οι ΗΠΑ ανέκτησαν την πρωτοπορία στην πυραυλική τεχνολογία και στην εξερεύνηση του διαστήματος, κλείνοντας έτσι το χάσμα που τους χώριζε από τους Σοβιετικούς που πρώτοι εκτόξευσαν δορυφόρο (Σπούτνικ, 4.10.1957) και άνθρωπο (Γιούρι Γκαγκάριν, 12.4.1961) στο διάστημα.

Όταν οι πύραυλοι Saturn Ι, ΙΒ, και V, που ανέπτυξε η ομάδα του φον Μπράουν για λογαριασμό της Αμερικής, οδήγησαν σε επιτυχία το πρόγραμμα Απόλλων 11, με την πρώτη προσελήνωση στη Θάλασσα της Γαλήνης στις 20 Ιουλίου του 1969, λίγοι θυμόντουσαν πως πίσω απ’ αυτή την κοσμοϊστορική επιτυχία κρύβονταν ένας Ναζί επιστήμονας, που αντί να καταδικαστεί κι αυτός ως εγκληματίας πολέμου εξαγόρασε με κάποιον τρόπο την ποινή του πουλώντας τις εξειδικευμένες υπηρεσίες του στην ανερχόμενη υπερδύναμη των ΗΠΑ. Μετά την επιτυχή προσελήνωση ο φον Μπράουν, έχοντας βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του αμερικανικού Τύπου, έγραψε σε επιστολή του στον Αμερικανό απόστρατο αντιστράτηγο Τζούλιους Κλάιν: «Είναι αλήθεια πως υπήρξα μέλος της ελίτ ως SS του Χίτλερ… Θα εκτιμούσα αν κρατούσατε αυτή την πληροφορία για τον εαυτό σας, διότι η όποια δημοσιότητα θα έβλαπτε το έργο μου και τη NASA». Στην ουσία όμως η αμερικανική κυβέρνηση συγκάλυψε το γεγονός πως όταν ο Νηλ Άρμοστρονγκ πάτησε στην επιφάνεια της Σελήνης στην ουσία πατούσε στις στάχτες των χιλιάδων ανθρώπων που είχαν πεθάνει στο στρατόπεδο όπου κατασκευάζονταν οι V-2…

Τα «αεροπορικά πειράματα» του Νταχάου

Αν και η περίπτωση του Βέρνερ φον Μπράουν υπήρξε η πλέον χαρακτηριστική του προγράμματος PAPERCLIP, δεν ήταν όμως και η μοναδική. Μέσω του ίδιου προγράμματος εισήλθαν στη Γερμανία και Ναζί γιατροί, όπως ο Δρ. Αλμπέρτους Στρούγκχολντ, που το 1961 διορίστηκε επικεφαλής του Ιατρικού Τμήματος Αεροδιαστήματος της Αμερικανικής Αεροπορίας. Για το έργο του ο Δρ Στρούγκχολντ τιμήθηκε με το Μετάλλιο Αμερικανισμού κι άλλες τιμητικές διακρίσεις. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Δρ Στρούγκχολντ ήταν επικεφαλής του Ινστιτούτου Αεροπορικής Ιατρικής της Λούφτβαφε, γνωστή για τα περιβόητα «ιατρικά πειράματα» σε κρατούμενους του Νταχάου. Ωστόσο, αν και οι στρατιωτικοί προϊστάμενοί του και οι στενοί συνεργάτες του κατηγορήθηκαν ως εγκληματίες πολέμου και τελικά καταδικάστηκαν, ο ίδιος ούτε καν εκλήθη ως μάρτυρας! Ο λόγος ήταν πως είχε ήδη προλάβει να στρατολογηθεί και αυτός μέσω του προγράμματος PAPERCLIP και πλέον εργαζόταν για λογαριασμό της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

Οι πληροφορίες που έχουμε για τα περιβόητα «ιατρικά πειράματα» που έγιναν στο Νταχάου από Ναζί επιστήμονες, όπως ο Δρ Στρούγκχολντ, είναι το λιγότερο ανατριχιαστικές. Στο στρατόπεδο του Νταχάου οι Ναζί γιατροί έκαναν επιστημονικές έρευνες, με γνώμονα πάντα τη στρατιωτική τους εφαρμογή. Οι κρατούμενοι του στρατοπέδου ήταν αναλώσιμοι. Έτσι τα «πειραματόζωά» τους σπάνια επιβίωναν. Εκεί πραγματοποιήθηκαν από S.S. γιατρούς και πειράματα για να διαπιστωθεί ο ακριβής χρόνος που μπορούσε να επιζήσει ένας αεροπόρος, που θα πετούσε πάνω από τον παγωμένο Βόρειο Ατλαντικό το μήνα Φεβρουάριο (δυστυχώς χρησιμοποιήθηκαν κρατούμενοι στο ρόλο των «αεροπόρων»). Η πληροφορία αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τη εμπόλεμη Γερμανία, που φιλοδοξούσε να στείλει τα βομβαρδιστικά της αεροσκάφη ν’ αδειάσουν τα φορτία τους στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ. Με διαταγή λοιπόν του ίδιου του Χάινριχ Χίμλερ οι γιατροί του Νταχάου χρησιμοποιούσαν τεράστιες δεξαμενές παγωμένου νερού, που ήταν εφοδιασμένες με χρονόμετρα, για να καταγράψουν το χρόνο που απαιτούνταν μέχρι να πεθάνουν μέσα τους οι κρατούμενοι. Σε άλλα πειράματα «αεροπορικής ιατρικής» οι τρόφιμοι του στρατοπέδου συνθλίβονταν μέχρι θανάτου μέσα σε θαλάμους υψηλής πίεσης (σαν να έπεσε ξαφνικά κάποιος από ύψος 13.000 μέτρων), προκειμένου να μάθουν οι γιατροί πόσο ψηλά θα μπορούσαν να πετάξουν με ασφάλεια οι Γερμανοί πιλότοι. Σε κάποιους έδιναν υποχρεωτικά να πιουν θαλασσινό νερό, για να δουν αν οι Γερμανοί πιλότοι που καταρρίπτονταν στη θάλασσα μπορούσαν να επιζήσουν πίνωντας θαλασσινό νερό. Κάποιοι άλλοι πυροβολούνταν σκόπιμα και κατόπιν χορηγούνταν ενέσιμα σ’ αυτούς μια ειδική θρομβωτική ουσία, για να δοκιμαστεί κατά πόσο μπορούσαν οι πληγές τους να κλείσουν. Και η παρέλαση των πειραμάτων της φρίκης δεν έχει τέλος…

Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Είναι αλήθεια πως το πρόγραμμα PAPERCLIP υπήρξε αρχικά αντικείμενο διαμάχης, όπως αποδεικνύεται κι από ένα έγγραφο του Υπουργείου Στρατιωτικών των ΗΠΑ με ημερομηνία 27 Νοεμβρίου 1946. Σ’ αυτό ο  Στρατηγός Γκρόουβς, διευθυντής του Σχεδίου Μανχάταν, με αφορμή τη στρατολόγηση του Γερμανού φυσικού Otto Hahn, έγραφε πως δεν επιθυμεί να χρησιμοποιούνται στο Project Manhattan, είτε άμεσα είτε έμμεσα, οι υπηρεσίες των ξένων επιστημόνων που βρισκόντουσαν στις ΗΠΑ, «φωτογραφίζοντας» έτσι τους Ναζί επιστήμονες. Ο ίδιος δεν έφερε αντίρρηση στο να πολιτογραφηθούν οι Γερμανοί επιστήμονες ως Αμερικανοί πολίτες, διότι αυτό θα συνέβαλε σημαντικά στην ευημερία των Ηνωμένων Πολιτειών. Όμως αρνούνταν την εμπλοκή τους σε μυστικά στρατιωτικά προγράμματα και σε ιατρικά πειράματα στο χώρο των ΗΠΑ. Όπως ήταν φυσικό οι αντιρρήσεις του Στρατηγού Γκρόουβς δεν ελήφθησαν καθόλου υπόψιν και πάνω από χίλιοι Ναζί επιστήμονες παρέλασαν από τα στρατιωτικά και όχι μόνον εργαστήρια των ΗΠΑ, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους για λογαριασμό του «Ελεύθερου Κόσμου». Βέβαια και οι Σοβιετικοί από την πλευρά τους έκαναν κάτι το αντίστοιχο αιχμαλωτίζοντας και στρατολογώντας πολλούς Ναζί επιστήμονες που εργάστηκαν στη συνέχεια για τα δικά τους προγράμματα. Η διαφορά όμως ήταν πως οι περισσότεροι Ναζί επιστήμονες επέλεγαν να πάνε εθελοντικά στις ΗΠΑ, προσδοκώντας και οικονομικά οφέλη, ενώ όσοι πήγαιναν στη Σοβιετική Ένωση αναγκάζονταν να το κάνουν. Έτσι σε γενικές γραμμές οι ΗΠΑ επωφελήθηκαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τις υπηρεσίες των Ναζί επιστημόνων σε σχέση με τη Σοβιετική Ένωση. Μάλιστα, μετά την κατάρρευση της τελευταίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και πολλοί Σοβιετικοί και Ρώσοι επιστήμονες κατέφυγαν κι αυτοί με τη σειρά τους στις ΗΠΑ πουλώντας τις πολύτιμες υπηρεσίες τους τόσο στην αμερικανική κυβέρνηση και στη CIA, όσο και στον ιδιωτικό τομέα.

Πρόκειται για μια επανάληψη της ιστορίας, όπου οι ηττημένοι, εκτός των άλλων, προσφέρουν και τα καλύτερα επιστημονικά μυαλά τους στους νικητές. Ειδικά σε περιόδους πολέμων και μεγάλων κρίσεων ισχύει δυστυχώς το «ο σώζων εαυτόν σωθείτω» και οι πιο εξειδικευμένοι και μορφωμένοι ξέρουν να ελίσσονται και να επιβιώνουν πουλώντας τις υπηρεσίες τους, ακόμη και στους μέχρι πρότινος εχθρούς. Άλλωστε είμαστε πολιτισμένη κοινωνία όσο ακόμη δουλεύουν οι μηχανές, έχουμε ηλεκτρισμό και τα ψυγεία γεμάτα. Αν πέσει όμως το σκοτάδι και η πείνα, τότε γινόμαστε πρωτόγονοι και κανίβαλοι. Για να μην γίνουμε κάτι τέτοιο πρέπει να θυμόμαστε πάντα πως  «Ο άνθρωπος είναι ένα καλάμι, το πιο αδύναμο στη φύση, αλλά είναι ένα καλάμι που σκέφτεται. Δεν χρειάζεται δα και να ταρακουνηθεί το σύμπαν για να το συνθλίψει. Φτάνει μόνο λίγος ατμός, μια σταγόνα νερού για να θανατωθεί. Αλλά ακόμα κι αν το συνέθλιβε το σύμπαν, ο άνθρωπος θα ήταν ανώτερος από αυτό που τον θανάτωσε, καθώς γνωρίζει ότι πεθαίνει και αναγνωρίζει την υπεροχή του σύμπαντος σε σχέση με αυτόν…».  Μπλέηζ Πασκάλ, Στοχασμοί, 1669

O Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com).

Πηγή:  http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/nazi-stin-ypiresia-ton-ipa